________________
ધાર:) व्याख्या-विवरण-विवेचनसमन्विता
૮૦૦ रिक्तभेदकभावात् । तथाहि-पुरुषप्रयत्नादयस्तद्भेदकाः । (१४५) शब्दब्रह्ममात्रतत्त्ववादिनः पुनरस्य तद्व्यतिरिक्तभेदकाभावेन वैचित्र्यानुपपत्तेः, निरवयवैकस्वभावत्वाभ्युपगमात्, तत्तत्स्वभावत्वकल्पनाऽसिद्धेः, तत् स्वभावस्य तद्ब्रह्ममात्रत्वात्, तस्य च
» વ્યાસ્ત્ર .... मत्पक्षे इति मत्पक्ष एव तदवस्थाभेदस्य-क्षुरिकाद्यवस्थाभेदस्य उपपत्तेः । उपपत्तिश्च तद्व्यतिरिक्तभेदकभावात्-क्षुरिकादिव्यतिरिक्तभेदकभावात् । एतदेवाह तथाहीत्यादिना । तथाहि पुरुषप्रयत्नादयः, 'आदि'शब्दाददृष्टग्रहः तद्भेदका:-क्षुरिकादिभेदकाः इत्येवं न्याय्यः क्षुरिकादीनामवस्थाभेदः शब्दब्रह्ममात्रतत्त्ववादिनः पुनरस्य-ब्रह्मणः भेदकाभावेन हेतुना यत्किञ्चिदेतदिति सम्बन्धः । कथमिति आह-वैचित्र्यानुपपत्तेः कारणाद् द्वयमपि चैतन्निरवयवैकस्वभावत्वाभ्युपगमात् शब्दब्रह्मणः तत्तत्स्वभावत्वकल्पनाऽसिद्धेः तस्य-शब्दब्रह्मणः
- અનેકાંતરશ્મિ
.. આશંકાનું) નિરાકરણ કર્યું જ હતું ને ?
સ્યાદ્વાદીઃ જુઓ ભાઈ ! તમે કહ્યું એ વાત સાચી, પણ યુક્તિયુક્ત કર્યું ન હતું, કારણ કે યુરિકા અને પાટનાદિની જુદી જુદી અવસ્થાઓ (૧) અમારા મતે તો સંગત જ છે, (૨) જયારે તમારા મતે તેવું કશું જ ઘટતું નથી...
- જૈનમતે ક્ષરિકા-પાટનાદિના અવસ્થાભેદની સંગતિ : (૧) અમારા મતે યુરિકાદિથી અલગ એવાં ભેદકતત્ત્વનું પણ અસ્તિત્વ છે. તે આ રીતે - અમે યુરિકાદિ અવસ્થાના ભેદક તરીકે, યુરિકા સિવાય (૧) પુરુષ, (૨) પ્રયત્ન, (૩) અદષ્ટ... વગેરે જુદા જુદા તત્ત્વોને પણ માનીએ છીએ - એટલે એ બધા ભેદકોના કારણે, યુરિકાની જુદી જુદી અવસ્થાઓ પણ સંગત જ છે...
* અદ્વૈતવાદીમતે અવસ્થાભેદની અસંગતિ : (૧૪૫) (૨) જે લોકો સંપૂર્ણ જગતને માત્ર શબ્દબ્રહ્મમય માનનારા છે, તેઓના મતે તો શબ્દબ્રહ્મનો કોઈ ભેદક જ ન હોવાથી, યુરિકા-પાટનાદિની જુદી જુદી અવસ્થાઓ અસંગત જ છે, એટલે તમારું સંપૂર્ણ કથન યત્કિંચિત્ અસાર છે...
અદ્વૈતવાદી: પણ અમારા મતે કોઈ ભેદક તત્ત્વ કેમ ન ઘટે?
સ્યાદ્વાદીઃ જુઓ; તમે શબ્દબ્રહ્મને નિરવયવ - એકસ્વભાવી માન્યો હોવાથી, તેમાં વિચિત્રતા (=પુરુષ, અષ્ટાદિ જુદા જુદા ભેદકોનાં અસ્તિત્વરૂપ વિચિત્રતા) ઘટી શકે નહીં... એટલે તે શબ્દબ્રહ્મમાં, જુદી જુદી અવસ્થાઓનો ભેદક કોઈપણ ન બને...
અતિવાદી : પણ શબ્દબ્રહ્મમાં શું વિચિત્રતા ન માની શકાય ?
१. 'तद्व्यतिरिक्तभेदका०' इति वर्तितव्यमिति भाति ।
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org