________________
................
३०९ अनेकान्तजयपताका
(तृतीयः चेत्, न अत्र किञ्चिदुभयसिद्धं प्रमाणमिति यत्किञ्चिदेतत् । (३९) तथाविधविकल्पानुत्पत्तिरेव प्रमाणमिति चेत्, न, अस्या एव विवादगोचरापन्नत्वात् । अत एव एतन्निीतेरयमदोष इति चेत्, न, चक्षुर्व्यापाराभावेऽप्यस्याः समानत्वादिति ॥
............ व्याख्या ................ किञ्चिदुभयसिद्धं-वादिप्रतिवादिप्रतिष्ठितं प्रमाणम् अक्षव्यापारापोहेन मानसनिबन्धनत्वव्यवस्थापकम् । इति-एवं यत्किञ्चिदेतत्, असारमित्यर्थः । तथाविधेत्यादि । तथाविधविकल्पानुत्पत्तिरेव-आविष्टाभिलापविज्ञानानुत्पत्तिरेवेत्यर्थः । प्रमाणमक्षव्यापाराभावेन मानसनिबन्धनत्वव्यवस्थापकत्वम् । इति चेत्, एतदाशङ्क्याह-न, अस्या एव-तथाविधविकल्पानुत्पत्तेरेव विवादगोचरापन्नत्वात्, विप्रतिपत्तिविषयत्वादिति योऽर्थः । अत एवेत्यादि । अत एव-तथाविधविकल्पानुत्पत्तेरेव सकाशात्, एतन्निर्णीते:-'स मानसाभावतोऽभावो नाक्षव्यापाराभावतः' इत्येतन्निश्चयात् कारणात् अयम्-अनन्तरोदितः न, 'अस्या एव विवादगोचरापन्नत्वात्' इति अदोषः-अनपराधः । इति चेत्, एतदाशङ्क्याह-न, चक्षुर्व्यापाराभावेऽप्यस्याः-अत एव तन्निर्णीतेः समानत्वात्-तुल्यत्वादिति । तथाहि-अत एव तथाविधविकल्पानुपपत्तेरेव
* मनेतिरश्मि *..... સ્યાદ્વાદીઃ આવિષ્ટાભિલાપરૂપ સંવેદન “અક્ષવ્યાપારના અભાવે નહીં, પણ માનસના અભાવે જ નથી થયું” – એવું માનવા માટે માનસ-સવિકલ્પનો કાર્યકારણભાવ માનવો પડે અને તે માનવા भाटे तमने-अमने बनेने सिद्ध मे प्रभाए। नथी...इसत: मानस नोवाथी नथी थयुं - मे ન કહી શકાય.
(૩૯) બૌદ્ધોઃ અહીં આવિણભિલાપરૂપ સંવેદનની અનુત્પત્તિ જ પ્રમાણ છે, અર્થાત્ તથાવિધ સંવેદનની ઉત્પત્તિ નથી થતી એથી જ સિદ્ધ થાય છે કે “માનસ અને સવિકલ્પ વચ્ચે કાર્યકારણભાવ छ."
સ્યાદ્વાદી : સવિકલ્પાભાવનું કારણ માનસાભાવ છે, ઇન્દ્રિયવ્યાપાર નહીં એવું તમને સિદ્ધ કરવું છે, તેના માટે સવિકલ્પ-માનસ વચ્ચે કાર્યકારણભાવ સિદ્ધ કરવો પડે. તેના માટે પ્રમાણ શું? તો તમે કહો છો કે – સવિકલ્પાભાવ જ તેમાં પ્રમાણ... (તે સવિકલ્પાભાવ માનસાભાવને કારણે છે भने भेटवे आर्य४।२५ मा सिद्ध थाय..) ५४(मभे ही छीमे -) ते सवियामा, માનસાભાવને કારણે જ છે કે નહીં? એ જ તો હજી વિવાદ છે (શેના કારણે સવિકલ્પનો અભાવ છે? એનો જ તો હજી નિર્ણય થયો નથી, તો તેવા સવિકલ્પાભાવને પ્રમાણ તરીકે શી રીતે મૂકાય?)
બૌદ્ધ : સવિકલ્પાભાવ હોવાથી જ નિર્ણય થાય છે કે, સવિકલ્પાભાવ માનસાભાવને કારણે छ... भेटतो तमे सापेल होष नथी....
સ્યાદ્વાદી એવો નિર્ણય તો ચક્ષુવ્યાપારના અભાવને પણ સમાન જ છે, અર્થાત્ તથાવિધ
१. 'भावतो भावो' इति क-पाठः ।
२. 'यत एव' इति क-पाठः ।
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org