Page Text
________________
अधिकार: )
विकल्पयोरसदंशानुवेधतश्चित्ततैव युक्ता ॥
( ३६ ) न च तत्स्वसंविदो वस्तुत्वेनायमनपराधः, तत्तद्व्यतिरिक्तेतरविकल्प
व्याख्या - विवरण - विवेचनसमन्विता
શું વ્યાવ્યા
युगपद्भावे युक्तिबाधेति एतत् कथनीयम् । तथा विकल्पद्वययौगपद्येन अनुभव एव युक्तिबाधा । इति चेत्, एतदाशङ्क्याह-सोऽविकल्पद्वयेऽपि यौगपद्येनाननुभवस्तुल्य एवेत्युक्तं प्राक् ‘किञ्च कुतोऽयममीषामत्यन्तभेदे युगपत् सर्वानुभव इत्यवगमः' इत्यादिना सूत्रेण । उपचयमाह न चेत्यादिना । न च विकल्पयोः असदंशानुवेधतः कारणात् अविद्यमानप्रतिभासित्वाभ्युपगमेन चित्ततैव युक्ता, यदसत्प्रतिभासि तदसदेवेति भावनीयम् ॥
पराभिप्रायमाह न चेत्यादिना । न च तत्स्वसंविदः - विकल्पस्य स्वसंविदो वस्तुत्वेन हेतुना अयम्- असदंशानुवेधतश्चित्तताऽयोगलक्षण: अनपराधः - अदोषो । न च कुत इत्याहૐ અનેકાંતરશ્મિ .
નિષ્કર્ષ ઃ તેથી ‘અર્થાનમે...' એ આપ્તવચન સાથે, સવિકલ્પ-નિર્વિકલ્પની સહવૃત્તિતાનો સ્પષ્ટ વિરોધ છે, માટે ષવિજ્ઞાન કે સવિકલ્પ-નિર્વિકલ્પ જ્ઞાનને યુગપદ્ માની શકાય નહીં.
* બૌદ્ધમતે સવિકલ્પ જ્ઞાનની ચિત્તતા અસંભવિત
બૌદ્ધો વિકલ્પનો વિષય ‘સામાન્યાકાર’ માને છે, આ સામાન્યાકાર વાસ્તવમાં છે જ નહીં, માત્ર બુદ્ધિકલ્પિત છે – આ પ્રમાણે બૌદ્ધો, અવિદ્યમાન એવા સામાન્યાકારના પ્રતિભાસીરૂપે વિકલ્પનો સ્વીકાર કરે છે...
३०४
પણ, વિષયનો આકાર જ્ઞાનમાં આવતો હોવાથી - અસસ્તુના અસદંશ=અસદાકા૨નો અનુવેધ થતાં - વિકલ્પની તો ચિત્તતા જ નહીં રહે, કારણ કે સ્પષ્ટ વાત છે કે, દરેક જ્ઞાન માત્ર સસ્તુનો જ પ્રતિભાસ કરે છે, અસસ્તુનો પ્રતિભાસ કરનાર જ્ઞાન તો ખરેખર અસદ્ જ છે, અર્થાત્ છે જ નહીં.
<$
આશય : બૌદ્ધ કહે છે - ‘ઞસ્થાન...’માં બે ‘ચિત્ત’નો નિષેધ છે, તેથી સ્યાદ્વાદી કહે છે ઃ વિકલ્પ એ ચિત્ત જ નથી તો ‘અહ્વાન...’નો અભિપ્રાય બે વિકલ્પનો નિષેધ શી રીતે હોઈ શકે ?
સ્યાદ્વાદી : તો કયો અભિપ્રાય તમે માનો છો ?
બૌદ્ધો : બે વિકલ્પોનો અભાવ...
સ્યાદ્વાદી : તેનાથી વિરુદ્ધ (બે વિકલ્પનો ભાવ) માનવામાં યુક્તિબાધા શું ?
(૩૬) બૌદ્ધ ઃ વિકલ્પનો વિષય ભલે અસત્ હોય, પણ તેની સ્વસંવિક્ તો વાસ્તવિક હોવાથી, ‘અસદંશના જોડાણથી તેની ચિત્તતા નહીં રહે’ - એવું નહીં બને.
૨. 'તત: સ્વસંવિો' કૃતિ -પાટઃ ।
Jain Education International
બૌદ્ધો : બે વિકલ્પ સાથે થતાં હોય તેવો અનુભવ નથી થતો...
સ્યાદ્વાદી : તેમ તો બે અવિકલ્પ સાથે થતા હોય તેવો અનુભવ પણ નથી થતો – જે અમે સિદ્ધ કરી ગયા છીએ અને તો ‘પ્રસ્થાનમેતત્’નો અભિપ્રાય બે અવિકલ્પનો યુગપદ્ અભાવ છે, તેવું પણ કહી જ શકાશે...
२. समीक्ष्यतां २९२तमं पृष्ठम् । રૂ. ‘ન વા કૃતિ -પાઇ:
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 005533 |
| Book Title | Anekantjaipataka Part 02 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Bhavyasundarvijay, Yashratnavijay |
| Publisher | Jingun Aradhak Trust |
| Publication Year | 2013 |
| Total Pages | 438 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 10 MB |