________________
अधिकारः) व्याख्या-विवरण-विवेचनसमन्विता
२९८ (३१) क्रमानुभवोऽपि कथं गम्यत इति चेत्, अन्वयिन्यात्मनि सुखेनैव, तस्यैव तथाभावात्, चित्रस्वभावत्वात्, बोधान्वयोपपत्तेः, तदावरणविगमात्, क्रमानुभवाविरोधात्, तथामनोवृत्तेः । इति न युगपत् सर्वथा सविकल्पाविकल्पज्ञानभावः ॥
.............. व्याख्या ................ नुभवावगमः । इति-एवं यत्किञ्चिदेतत्-अनन्तरोदितम्, सर्वमेवासारमित्यर्थः । क्रमानुभवोऽपि, रूपादिज्ञानगत इति प्रक्रमः, कथं गम्यत इति चेत्, तत् क्रमग्राह्यन्यद् विज्ञानान्तरं न विद्यत एवेत्यभिप्रायः । एतदाशङ्क्याह-अन्वयिन्यात्मनि सुखेनैव गम्यते । एतदेवाहतस्यैव-प्रक्रमाद् रूपादिविज्ञानानुभवितुरात्मनः, तथाभावात्-रसादिज्ञानरूपेण भावात् । तत्तथाभावश्च, चित्रस्वभावत्वात्, अनुवृत्तिव्यावृत्तिस्वभावत्वादित्यर्थः । एतच्च बोधान्वयोपपत्तेः, न व्यावृत्तिमन्तरेणान्वय इत्युपपत्तिः । युक्त्यन्तरमाह-तदावरणविगमात्-क्रमानुभवज्ञानावरणविगमात् । न चायमसिद्ध इत्याह-क्रमानुभवाविरोधात्, कारणसाकल्येनेत्यर्थः । अविरोधश्च तथामनोवृत्तेः-युगज्ज्ञानानुपपत्तित्वेन मनोवृत्तेः कारणात् । प्रक्रान्तोपसंहारमाह इति न युगपदित्यादिना । इति एवं न युगपत् सर्वथा सविकल्पाविकल्पज्ञानभावः ॥
....* मनेतिरश्मि ...... બોધ શી રીતે થઈ શકે? તેથી તમારું પૂર્વોક્ત સર્વકથન અસાર છે - આ રીતે, પવિજ્ઞાન કે સવિકલ્પનિર્વિકલ્પની યુગપતરૂપતાનું જ્ઞાન થવું શક્ય જ નથી. માટે તેઓને યુગપદ્ માની શકાય નહીં.
ત્ર ક્રમબોધની સંગતિ - (3१) बौद्ध : म युगपड्याडी ओशान नथी, तेम ३५शान मि थाय छे" - सेम ક્રમગ્રાહી પણ ક્યાં કોઈ બીજું જ્ઞાન છે જ ! તો પછી ક્રમિકતાની સિદ્ધિ પણ શી રીતે થશે?
સ્યાદ્વાદીઃ તે દુએ જ્ઞાનમાં અન્વયી એવા આત્માને તેના ક્રમનું જ્ઞાન થવામાં કોઈ બાધ નથી... રૂપજ્ઞાનરૂપે પરિણમેલ આત્મા જ રસજ્ઞાનરૂપે પરિણમે છે... કારણ કે, આત્માનો તેવો સ્વભાવ જ છે કે તે આત્મારૂપે નિત્ય છે (અનુવૃત્તિશીલ) અને ભિન્ન ભિન્ન જ્ઞાનદિરૂપે પરિણમે છે (વ્યાવૃત્તિશીલ) એવું માનો તો જ જ્ઞાનની પરંપરા માની શકાય...
વળી, જ્ઞાનાવરણના ક્ષયોપશમથી ક્રમનો અનુભવ થાય છે અને તેવો ક્ષયોપશમ થાય એવું માનવું જરૂરી છે, કારણ કે ક્રમિક અનુભવનું કોઈ બાધક નથી.. તેનું કારણ એ કે, દરેકને મનોવૃત્તિ એવી જ થાય છે કે “૬એ જ્ઞાન યુગપતુ રૂપે સંગત નથી – તે બધા ક્રમિક જ થાય છે'.
નિષ્કર્ષ તેથી સવિકલ્પ-નિર્વિકલ્પ જ્ઞાનને યુગપદ્ માનવા બિલકુલ યોગ્ય નથી, તે બંનેને ક્રમિક જ માનવા જોઈએ.
१. 'कथं मन्यत इति' इति क-पाठः । २. 'सुखेनैवं' इति ङ-पाठः । ३. 'रूपादिज्ञानानु०' इति ङ-पाठः । ४. 'भावाच्च चित्रस्वभावात् अनु०' इति क-पाठः । ५. 'सविकल्पाकल्पज्ञानभावः' इति क-पाठः ।
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org