________________
अधिकारः) व्याख्या-विवरण-विवेचनसमन्विता
२७६ (१८) किञ्च अनयोभिन्नविषयत्वेन तथापि जन्मायुक्तम्, अन्यदर्शनस्य अन्यविकल्पानिमित्तत्वात्, निमित्तत्वे चातिप्रसङ्गात्, नीलदर्शनात् अपि पीतादिविकल्पापत्तेः
...................... व्याख्या .... . .... किञ्चेत्यादिनाऽभ्युच्चयमाह-किञ्च अनयोः-सविकल्पाविकल्पज्ञानयोरुदाहृतयोः भिन्नविषयत्वेन हेतुना जातिभेदतः तथापि, प्रक्रमात् क्रमेणापि, यथैकजातीययोस्तथापि जन्मायुक्तम्-अघटमानकम् । कुत इत्याह-अन्यदर्शनस्य-रूपादिदर्शनस्य अन्यविकल्पानिमित्तत्वात्-अतीताद्यर्थगतविकल्पानिमित्तत्वात् निमित्तत्वे चातिप्रसङ्गात् । एनमेवाह-नीलदर्शनादपि सकाशात् पीतादिविकल्पापत्तेः । यदि नामैवं ततः किमित्याह-तदभावप्रसङ्गात्-पीताद्य...... ................. मनेतिरश्मि .....................
* બિનજાતીયની તો ક્રમિકતયા પણ ઉત્પત્તિ અસંભવિત - (૧૮) તમારા મતે અતીતાર્થવિષયક સવિકલ્પ અને વર્તમાનાર્થવિષયક નિર્વિકલ્પ - બંને જ્ઞાનનો વિષય ભિન્ન-ભિન્ન હોવાથી, બંનેની ક્રમિકતયા પણ ઉત્પત્તિ સંભવિત નથી, તો પછી સાથેની તો वातस्य ?
પ્રશ્ન : જેમ ઘટવિષયક નિર્વિકલ્પ પછી, તદ્વિષયક સવિકલ્પ થાય છે, તેમ વર્તમાનાર્થવિષયક નિર્વિકલ્પ પછી, અતીતાર્થવિષયક સવિકલ્પ કેમ ન થાય?
ઉત્તરઃ કારણ કે આ તો વિજાતીય છે... આશય એ કે, નિર્વિકલ્પ જ્ઞાન તે, તે જ વિકલ્પનો ઉત્પાદક બને છે, કે જે સમાનવિષયક હોય.. તેથી વર્તમાનાર્થવિષયક નિર્વિકલ્પથી, વર્તમાનાર્થવિષયક જ સવિકલ્પની ઉત્પત્તિ સંભવિત બને, અતીતાર્થવિષયક સવિકલ્પની નહીં.
પ્રશ્નઃ નિર્વિકલ્પથી, ભિન્નવિષયક વિકલ્પની પણ ઉત્પત્તિ માની લઈએ તો?
ઉત્તર : તો તો અતિપ્રસંગ એ આવશે કે, નીલદર્શનથી માત્ર નીલવિકલ્પ જ નહીં, પણ સાથે સાથે ભિન્નવિષયક પીતાદિવિકલ્પ પણ થવા લાગશે !
प्रश्न : मले ने थाय, तेम iधो शुंछ ? ઉત્તર: અરે ! તો તો પીત વગેરે બધા પદાર્થનો અભાવ થઈ જશે ! કારણ કે દરેક પદાર્થની
............................* विवरणम् ............................................................... तीतार्थप्रतिबद्धो विकल्पो वर्तमानार्थगोचरं च निर्विकल्पकमिति यौगपद्येन द्वयं प्रादुर्भवति ? कारणभेदपूर्वकत्वात् कार्यभेदस्य ।।
17. यथैकजातीययोरिति । अयमत्राभिप्राय:-यथा नीलस्वलक्षणावलोकनानन्तरं तद्विषयो विकल्प: प्रवर्तते सजातीयत्वात्, एवं कथं नीलस्वलक्षणावलोकनसमयानन्तरमतीतार्थप्रतिबद्धो भिन्नजातीयो विकल्प: स्यात ? नन यदेव निर्विकल्पकगोचरस्तत्रैव विकल्पो नान्यत्रेति प्रसडात ।।
१. 'वाऽति०' इति घ-पाठः। २. 'वाऽतिप्रसङ्गात्' इति घ-पाठः। ३. 'जातीययोर्विकल्पः' इति क-पाठः । ४. 'न तु यदेव' इति पूर्वमुद्रिते पाठः, अत्र तु च-पाठः ।
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org