________________
अधिकारः) व्याख्या-विवरण-विवेचनसमन्विता
५४४ परापरोत्पत्तिरिति चेत्, प्रतिनियतैकग्राहिज्ञानतत्त्ववादे कुतोऽस्याः खल्ववगमः?। (२०४) न हि कथञ्चिदेकस्यानेकग्राहिणो विज्ञानस्याभावे केनचित् सदृशः अयमिति भवति, अतिप्रसङ्गात्, रूपग्रहणस्यापि रसग्रहणसदृशतापत्तेः । एवं च व्यवस्थानुपपत्तिः ।
.............. व्याख्या ........ अपरसदादिग्रहणेनेत्यर्थः, विशेषान्तरसमारोपात्-सर्वसदादिसमारोपादिति चेत् तदनित्यत्वाद्यनिश्चयः । एतदाशङ्क्याह-किमत्यन्तभेदिनां सामान्यम् ? वस्तूनामिति प्रक्रमः । सदृशापरापरोत्पत्तिरिति चेत्, प्रस्तुतसामान्यम् । एतदाशङ्क्याह-प्रतिनियतैकग्राहिज्ञानतत्त्ववादे क्षणिकत्वेन कुतोऽस्या:-सदृशापरापरोत्पत्तेः खल्ववगमः ? नैवेत्यर्थः । एतदेव भावयति न हीत्यादिना । न हि कथञ्चिदेकस्यानेकग्राहिणो विज्ञानस्याभावे अन्वयिन इत्यर्थः, केनचित् सदृशोऽयं, प्रक्रमाद् भाव इति भवति । किं न भवतीत्याह-अतिप्रसङ्गात् । एनमेवाह
* मनेतिरश्मि ... અતિરિક્ત એવા સત્તાદિ સામાન્યનો વિકલ્પ થાય છે... (આશય એ કે, પૂર્વાપરક્ષણીય દરેક પદાર્થમાં "भा सत् छ - सा सत् छ" - मेवो समानपो मो५ थाय छे...) भने भेटले ४ ते सक्षमi વિશેષાંતરનો (=અવિદ્યમાન પણ સત્ત્વાદિ સામાન્યાકારનો) સમારોપ થવાથી, તેઓનો અનિત્યતાદિ ३पे निश्चय यतो नथी...
સ્યાદ્વાદી તમારી વાત બરાબર નથી, કારણ કે પહેલા તો તમે એ કહો કે, જો પૂર્વાપરક્ષણીય પદાર્થ અત્યંતભિન્ન હોય, તો તેઓમાં “સમાનતા' શી રીતે ઘટે?
બૌદ્ધઃ સરખે-સરખી ઉત્તરોત્તર ક્ષણની ઉત્પત્તિ થવી એ જ તો પૂર્વાપરફણીય પદાર્થોની સમાનતા छ...
સ્યાદાદીઃ અરે ! તમે તો પ્રતિનિયત કોઈ એક પદાર્થને જ ગ્રહણ કરનારું જ્ઞાન માનો છો, તો પછી ઉત્તરોત્તર આવનારી ક્ષણો સરખી છે, એવું જ્ઞાન શી રીતે થાય?
. (૨૦૪) આશય એ કે, અનેક ક્ષણોને ગ્રહણ કરનાર જો કોઈ જ્ઞાન હોય, તો તે જ્ઞાન દ્વારા જાણી પણ શકાય, કે આ બધી ક્ષણો પરસ્પર સરખી ઉત્પન્ન થાય છે... પણ તેવું કોઈ જ્ઞાન તો તમે मानता नथी... (तो ते क्षोने अडए। याविना तेसोनी समानता शी.रीत उपाय ?)
................. विवरणम् ... ___106. अपरसदादिग्रहणेनेति । अपरस्य-स्वलक्षणव्यतिरिक्तस्य सदादे:-सत्त्वादे: सामान्यस्य ग्रहणंविकल्पनं तेन ॥ .
.. 107. सर्वसदादिसमारोपादिति । सर्वं सत् इत्यादिनोल्लेखन समारोपोऽविद्यमानस्य सत्त्वादे: सामान्यस्य विकल्पेन योजना तस्मात् ।।
.......
..........................
१. 'कथं चैकस्या०' इति क-पाठः। २. सर्वत्र सदादि०' इति ड-पाठः ।
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org