________________
अधिकार: )
व्याख्या - विवरण - विवेचनसमन्विता
(४) न चैतदभ्युपगममात्रम्, तावत् सङ्घातजस्यैव तथाऽर्थग्रहणस्वभावत्वात्, अविगानतस्तथाऽनुभवसिद्धेः, एवमेव व्यवहारदर्शनादिति । तथाहि एतदिन्द्रिय
२४६
व्याख्या
तुल्यः समाधिः-परिहारः । अनेन च "अयमर्थासंस्पर्शी संवेदनधर्म:, अर्थेषु तन्नियोजनात्” इत्यपि प्रत्युक्तम्, अनभ्युपगमादिति ॥
न चेत्यादि । न च एतत्-‘शब्दोऽपि तद्योग्यद्रव्येभ्यः' इति यदुक्तमेतत् अभ्युपगममात्रम्, अपि तु सोपपत्तिकमित्यभिप्रायः । कुत इत्याह- तावदित्यादि । तावत् सङ्घातजस्यैवरूपालोकमनस्कारचक्षु:शब्दसङ्घातजस्यैव, विकल्पज्ञानस्येति प्रक्रम:, तथा तेन निश्चितप्रकारेण अर्थग्रहणस्वभावत्वात् । एतच्चैवमर्थग्रहणस्वभावत्वम् अविगानतः - अविगानेन तथा तेन ...अनेअंतरश्मि ..
o
प्रश्न : तो तभे ठेवु मानो छो ?
ઉત્તર ઃ તેવા પ્રકારના ક્ષયોપશમના કારણે, ઘટાદિ પદાર્થ અંગે, શબ્દથી સંયુક્તરૂપે જ સવિકલ્પ જ્ઞાન પ્રવર્તે છે... જેમ ‘ઘાસની ચટ્ટાઈ’ પણ દેવદત્તની માલિકીની હોવાથી, તેમાં દેવદત્તનો અધ્યારોપ કરી દેવદત્ત ન હોવા છતાં ‘આ દેવદત્તની ચટ્ટાઈ છે' - એમ માલિકીનો વ્યવહાર કરાય છે, તેમ પદાર્થોમાં પણ શબ્દનો અધ્યારોપ કરીને શબ્દનો વ્યવહાર કરાય છે – એવું નથી, કારણ કે જેમ પ્રદીપ દૂર રહીને જ પદાર્થનો પ્રકાશક બને છે, તેમ શબ્દો પણ – અધ્યારોપ વિના – દૂર રહીને જ પદાર્થના વાચક બને છે... તેથી સવિકલ્પ સંવેદનની અર્થાલંબનતા (અર્થસ્પર્શિતા) શક્ય જ છે.
-
(૪) અમે જે કહ્યું હતું કે - “જ્ઞાનગત શબ્દ ભાષાવર્ગણા પુદ્ગલોથી બને છે - તે કથન માત્ર કહેવા પૂરતું જ નથી, સાથે યુક્તિયુક્ત પણ છે. જુઓ -
३५ (=पहार्थनुं ३५), आलो, भनस्डार (= पूर्वक्षणवर्ती उपाधानारा३५ उपयोगविशेष), ચક્ષુ, શબ્દ વગેરેના સમુદાયથી થયેલ વિકલ્પજ્ઞાન જ, અર્થને ગ્રહણ કરવાના સ્વભાવવાળો બને છે, અનુભવ પણ તેવો જ થાય છે.
કારણ
Jain Education International
विवरणम् .
4. अयमर्थासंस्पर्शी संवेदनधर्मोऽर्थेषु तन्नियोजनादिति । अयं विकल्पः संवेदनधर्मः- ज्ञानप्रकृतिरर्थासंस्पर्शी अर्थमनालम्ब्येत्यत्र वर्तते । कुत इत्याह- अर्थेषु घटादिषु सर्वथा शब्दस्वभावरहितेषु तस्यशब्दस्य नियोजनात् - अध्यारोपणात् ।।
5. इत्यपि प्रत्युक्तमनभ्युपगमादिति । न हि जैनैरित्थमभ्युपगम्यते यदुतार्थे दृष्टिः पश्चात् द्वा ध्वनिस्तत्रारोप्यते, किन्तु तथाविधक्षयोपशमवशात् शब्दारुषितमेव तज्ज्ञानं सविकल्पं प्रवर्तते, न तु देवदत्तकटन्यायेन शब्दा अर्थेष्वध्यारोप्यन्ते, प्रदीपवत् तेषां विच्छिन्नस्वभावानामेवार्थवाचकस्वभावत्वादिति ।। १. २४५ तमे पृष्ठे । २. 'निश्चयप्रकारेण' इति ड-पाठः । ३. 'धर्म्मा ज्ञान०' इति च पाठः । वर्तते' इति ख-च-पाठः । ५. 'भाववदिति' इति ख- पाठः ।
४. 'लम्ब्योत्पन्नो
For Personal & Private Use Only
www.jalnelibrary.org