________________
५२३ अनेकान्तजयपताका
(तृतीयः स्वभावेतरविकल्पदोषापत्तेश्च प्रथमपक्षे किमन्योन्यापेक्षया, एकत एव तत्सिद्धेः । द्वितीयपक्षे चापेक्षायामपि तदसिद्धेः, प्रत्येकमतत्स्वभावत्वात् ॥
............... व्याख्या .... भेदात्, द्वयोरपि सहकारार्थयोः फलाभेदादिति गर्भः ।।
दोषान्तरमाह प्रत्येकमित्यादिना प्रत्येकम्-एकमेकं प्रति तेषां-समग्रोत्पन्नानां तथाविधंविशिष्टं यद् विवक्षितं विज्ञानादि कार्यं तज्जननसमर्थस्वभावश्च इतरश्च-अतज्जननसमर्थस्वभावश्चेति विकल्पौ आभ्यां दोषास्तदापत्तेश्च कारणाद् 'द्वितीयोऽपि सहकारार्थो निषिद्धः' इति क्रिया । एतदुक्तं भवति-'पूर्वस्वहेतोरेव समग्रोत्पन्नैककार्यक्रियालक्षणो' द्वितीयः सहकारार्थः । तत्र च ये समग्रा उत्पन्नास्ते प्रत्येकं तथाविधकार्यजननसमर्थस्वभावाः स्युः, न वा तथाविधकार्यजननसमर्थस्वभावा इति द्वयी गतिः । तत्र प्रथमपक्षे-प्रत्येकं ते तथाविधकार्यजननसमर्थस्वभावा इत्यस्मिन् किमन्योन्यापेक्षया ? एकत एव तथाविधकार्यजननसमर्थस्वभावात् समग्रात् तत्सिद्धेः-तथाविधकार्यसंसिद्धेः; अन्यथा तत्तत्स्वभावत्वानुपपत्तिरिति हृदयम् । द्वितीयपक्षे च-प्रत्येकं ते न तथाविधकार्यजननसमर्थस्वभावा इत्यस्मिन् । किमित्याह-अपेक्षायामपि सत्यां तदसिद्धेः-विवक्षितकार्यासिद्धेः । असिद्धिश्च प्रत्येकमतत्स्वभावत्वात् समग्राणाम् । नहि प्रत्येकं तैलाजननस्वभावाः सिकताऽणवः परस्परापेक्षयाऽपि
* मनेतिरश्मि .... સાર એ કે, સહકારના બંને અર્થો સમાન હોવાથી, પ્રથમ અર્થનો નિરાસ થવાથી, બીજા અર્થનો ५५ निरास थयेल वो. वणी, जी अर्थमा तो भरपूर होषो छ... ते मा प्रमाणे -
- સહકારના બીજા અર્થમાં દોષપરંપરા પોતાના હેતુઓથી ઉત્પન્ન થયેલા સમગ્ર પદાર્થોમાંના દરેક પદાર્થોમાં, શું વિશિષ્ટ (=વિવક્ષિત विशन) आर्यन उत्पन्न ४२वानो स्वभाव (१) छे, 3 (२) न ? (-माने वियो न घटवाथी ५९, जी0 मथनो निषेध थाय छे...)
(૧) જો તે દરેક પદાર્થમાં વિશિષ્ટકાર્યને ઉત્પન્ન કરવાનો સમર્થ સ્વભાવ હોય, તો તેઓ એકબીજાની અપેક્ષા કેમ રાખે? તે સમગ્ર પદાર્થોમાંથી કોઈ એકપદાર્થથી જ વિવક્ષિત કાર્યની ઉત્પત્તિ થઈ જશે.. (અન્યથાક) જો તે એક પદાર્થથી જ વિવક્ષિત કાર્ય ન થાય, તો તે દરેક પદાર્થમાં કાર્યજનન સામસ્વભાવ શી રીતે માની શકાય? એટલે પ્રથમ વિકલ્પ તો ન ઘટે...
(૨) હવે તે દરેકમાં વિશિષ્ટકાર્યને ઉત્પન્ન કરવાનો સ્વભાવ નથી - એવું માનો, તો તેઓ એકબીજાની અપેક્ષા રાખતા હોવા છતાં પણ, તેઓથી વિવક્ષિત કાર્ય ન જ થઈ શકે... જે રેતીઓમાં તેલને ઉત્પન્ન કરવાનો સ્વભાવ જ નથી, તેઓ એકબીજાની અપેક્ષા રાખી મેરૂ જેટલી હોય, તો પણ
१. 'विकल्पाभ्यां दोषा०' इति घ-पाठः । २. 'तत्र ये' इति घ-पाठः ।
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org