________________
अधिकारः)
व्याख्या-विवरण-विवेचनसमन्विता
४७०
क्षिप्रादिदर्शने तावन्मात्रनिश्चयात् । न च तत्र तदग्रहणमेव, तथाऽनुभवविरोधात् । न चान्यथाग्रहणेऽन्यथानिश्चयोत्पादः, प्रमाणाभावात् । न च सन्नप्ययं न्याय्यः, असमञ्जस............................. व्याख्या ............................ कारणात् प्रथमाक्षसन्निपातेऽवग्रहणकाले तदेव सामान्यं प्रतिभासत इत्येतद् युक्तम् । उपपत्त्यन्तरमाह-सितेतरादिष्वपि क्षिप्रादिदर्शने, 'आदि'शब्दान्मन्ददर्शनग्रहः, तावन्मात्रनिश्चयात्-सदादिमात्रनिश्चयात् । न च तत्र-क्षिप्रादिदर्शने तदग्रहणमेव-सदादिमात्राग्रहणमेव । कुत इत्याह-तथा-सदादिमात्रनिश्चयत्वेन अनुभवविरोधात् । न चान्यथाग्रहणे, सितेतरादित्वेन ग्रहण इत्यर्थः, अन्यथा-सदादिमात्रत्वेन निश्चयोत्पादः । कुत इत्याह-प्रमाणाभावात् । न च सन्नप्ययमन्यथाग्रहणेऽन्यथानिश्चयोत्पादः न्याय्यः । कुत इत्याह-असमञ्जसत्वापत्तेः सिते
............. मनेतिरश्मि ......... જ પ્રતીતિ ન થતી હોત, તો પાછળથી માત્ર સત્ત્વનો જ ઉલ્લેખ કરનાર વિકલ્પ પણ ન થાત, પણ “મારા વડે કંઈક દેખાયું' - એવો સન્માત્રનો ઉલ્લેખ કરનાર વિકલ્પ જ અનુભવસિદ્ધ છે. તેથી નિર્વિકલ્પમાં પણ પહેલાં તો માત્ર સત્ત્વનો જ બોધ માનવો જોઈએ...
વળી, જેવું ગ્રહણ થાય તેવો જ નિશ્ચય થાય છે, એટલે ગ્રહણ સિત-પીતાદિરૂપે અને નિશ્ચય સદાદિરૂપે માનવો બિલકુલ ઉચિત નથી, કારણ કે અલગ-અલગ રૂપે ગ્રહણ-નિશ્ચય માનવામાં કોઈ પ્રમાણ નથી.
प्रश्न : छत। ५९ सालमा ३५ ४९-निश्चय मानी समेत ?
ઉત્તરઃ તો તો બધી જ વ્યવસ્થાઓ અસમંજસ થઈ જશે ! અર્થાત્ સિતનું ગ્રહણ અને નીલનો નિશ્ચય, નીલનું ગ્રહણ અને પતનો નિશ્ચય... વગેરે અવ્યવસ્થાઓ થવા લાગશે ! તેથી નિશ્ચય ગ્રહણવત્ જ માનવો રહ્યો... ફલતઃ નિર્વિકલ્પ દ્વારા સદાદિનું ગ્રહણ માનશો, તો જ તેનાથી સદાદિનો निश्चय 2 शशे...
................ विवरणम् .............. 84. सितेतरादिष्वपि क्षिप्रादिदर्शने आदिशब्दान्मन्ददर्शनग्रह इति । ये हि सितपीतादयो भावा अतिपरिचितास्तेष्वतिशीघ्रदर्शने सत्त्वमानं प्रतीयते, मन्ददर्शनेऽपि ध्यामलादिलोचनप्रमातृसत्के सत्त्वमात्रमेव चकास्ति, तथैवानुभूयमानत्वात् ।।
85. सदादिमात्रनिश्चयत्वेनानुभवविरोधादिति । यदि हि क्षिप्रादिदर्शने सत्त्वमात्रप्रतीतिर्न स्यात् तदा पश्चात् सत्त्वमात्रोल्लेखी विकल्पो न स्यात् । अनुभूयते च निश्चयो मया किमपि दृष्टमासीदित्युल्लेखन, तस्मात् क्षिप्रादिदर्शनेऽपि सत्त्वमात्रमवबुद्ध्यते प्रथमत इति स्थितम् ॥
१. 'यदि' इति च-पाठः ।
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org