________________
४५७
अनेकान्तजयपताका
(तृतीयः
(१४२) न चानुमानमत्र प्रमाणम्, अस्य स्वलक्षणत्वात् अनुमानस्य च सामान्यलक्षणालम्बनत्वात् । न चेदं परपक्षे चारु, गमकलिङ्गासम्भवात् स्वभावकार्यासिद्धेः स्वभावस्य तादात्म्येन तत्त्वात् तद्वत् तदग्रहणात्, तद्ग्रहे साध्यप्रतिपत्तेः, तदप्रतिपत्तौ *....................
............... व्याख्या .............. न चेत्यादि । न च अनुमानमत्र, प्रक्रमात् निर्विकल्पकत्वे, प्रत्यक्षस्य प्रमाणम् । कुत इत्याह-अस्य-प्रत्यक्षस्य स्वलक्षणत्वात् । यदि नामैवं ततः किमित्याह-अनुमानस्य च सामान्यलक्षणालम्बनत्वात् तत् कथमन्यालम्बनमन्यत्र प्रमाणं भवति ? .
दूषणान्तरमाह-न चेदमित्यादि । न चेदम्-अनुमानं परपक्षे-एकान्तकस्वभाववादिपक्षे चारु-शोभनं गमकलिङ्गासम्भवात् । असम्भवश्च स्वभावकार्यासिद्धेः स्वभावश्च कार्यं च स्वभावकार्ये, लिङ्गे इति प्रक्रमः, तयोरसिद्धः । असिद्धिश्च स्वभावस्य सत्त्वादेः तादात्म्येनसाध्यात्म्येन हेतुना तत्त्वात्-साध्यत्वात् । यदि नामैवं ततः किमित्याह-तद्वत्-साध्यवत् तदग्रहणात्-स्वभावाग्रहणात् । इत्थं चैतदङ्गीकर्तव्यमित्याह-तद्ग्रहे-स्वभावग्रहे साध्यप्रतिपत्तेः,
... मनेांतरश्मि .... (૨) નિર્વિકલ્પપ્રત્યક્ષ વિશે અનુમાન પણ અપ્રમાણ (૧૪૨) “નિર્વિકલ્પ પ્રત્યક્ષ' વિશે અનુમાન પણ પ્રમાણ નથી, કારણ કે આ પ્રત્યક્ષ તો નિરંશ હોઈ સ્વલક્ષણરૂપ છે, જ્યારે અનુમાનનો વિષય તો તમે સામાન્ય રૂપ માનો છો - આ રીતે સામાન્યવિષયક અનુમાન સ્વલક્ષણરૂપ પ્રત્યક્ષનો શી રીતે જ્ઞાપક બને? શું ઘટવિષયક જ્ઞાન પટનો જ્ઞાપક કે પટ વિશે પ્રમાણ બની શકે ?
બૌદ્ધમતે તો અનુમાન પણ અસંભવિત - વળી, એકાંત એકસ્વભાવવાદીના મતે તો અનુમાન પણ શોભન નથી, કારણ કે સાધ્યને ४९॥वना२ लिंग-हेतुर्नु अस्तित्व संभावित छ..
बौद्ध : ५९। ?
स्यावाही : ॥२९॥ त ४ (१) स्वभाव, अने (२.) आर्य३५ मे हेतु मानो छो, ते बने हेतु मसिद्ध छे. ते भारीत -
* (१) स्वभावतुनी मशिद्धता * स्वभावडेतु: तमे मा अनुमान भूडओ छो+ 'सर्वं अनित्यम्, सत्त्वात्' - मा विशे सभे કહીએ છીએ કે, સ્વભાવહેતુનું તો સાધ્યની સાથે તાદાભ્ય હોવાથી, તે તો સાધ્યરૂપ જ બનશે અને તેથી તો તેનું અલગરૂપે અસ્તિત્વ જ સિદ્ધ નહીં થાય...
प्रश्न : ५९॥ स्वभाव३५ हेतु, साध्य३५ जना य तो वiधो शुं ? ઉત્તરઃ તો તો સાધ્યની જેમ તે સ્વભાવનું પણ ગ્રહણ નહીં થાય... જો સ્વભાવનું ગ્રહણ માનશો, १. 'परे पक्षे' इति ग-घ-पाठः ।
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org