________________
अधिकारः) व्याख्या-विवरण-विवेचनसमन्विता
४५४ स्वनिर्विकल्पकत्ववेदनात् तत्सामर्थ्यतः तत्पृष्ठभावी विकल्पः स्वतस्तद्विषय एव स्याद् रूपादिविकल्पवत्, न च भवति, तथाऽप्रतीतेः, न च तमन्तरेण तत्तथाताव्यवस्थितिः,
............. व्याख्या ...... प्रसङ्ग एव, स्वव्यतिरिक्तविषयावेदनप्रसङ्ग एवेत्यर्थः । एवं च सति स्वनिर्विकल्पकत्ववेदनात् कारणात् तत्सामर्थ्यतः-स्वनिर्विकल्पकत्ववेदनसामर्थ्येन हेतुना तत्पृष्ठभावी विकल्पः, प्रक्रमात् सामान्येन प्रत्यक्षपृष्ठभावी विकल्पः, स्वतः-आत्मनैव समारोपव्यवच्छेदमन्तरेण तद्विषय एव स्यात्-स्वनिर्विकल्पकत्वनेदनविषय एव भवेत् । रूपादिविकल्पवदिति निदर्शनम् । न च भवति स्वत एव, तथाऽप्रतीतेः कारणात् । न च तम्-विकल्पम् अन्तरेण तत्तथाताव्यवस्थितिः तस्य-प्रत्यक्षस्य तथाताव्यवस्थितिः-स्वनिर्विकल्पकत्ववेदनभावव्यवस्थितिः, * मनेतिरश्मि ..
................................ मावशे.
- સ્વસંવેદન માનવામાં અન્ય દોષનું આપાદન : (૧૪૦) જેમ રૂપાદિવિષયક નિર્વિકલ્પ જ્ઞાન પછી, નિર્વિકલ્પના સામર્થ્યથી થતો વિકલ્પ, સમારોપના વ્યવચ્છેદ વિના સ્વતઃ જ રૂપાદિવિષયક બને છે, તેમ સ્વસ્વરૂપવેદનવિષયક (સ્વ=પોતાનું સ્વરૂપ=નિર્વિકલ્પકત્વસ્વરૂપનાં વેદનને વિષય બનાવતા) નિર્વિકલ્પ જ્ઞાન પછી, નિર્વિકલ્પના સામર્થ્યથી થતો વિકલ્પ, સમારોપનાં વ્યવચ્છેદ વિના સ્વતઃ જ નિર્વિકલ્પસ્વરૂપનાં વેદનને વિષય બનાવશે જ...
પણ, નિર્વિકલ્પસ્વરૂપનું વેદન” વિકલ્પનો વિષય બનતો હોય એવું તો પ્રતીત થતું નથી. घाहिने या पछी 'घटोऽयं' मेवो ४ वि४८५ थाय छ, 'घटदर्शनम्' मेवो विप नही. तेथी सिद्ध થાય છે કે, ખરેખર તો તે નિર્વિકલ્પનો વિષય જ નહીં બન્યો હોય, નહીંતર તો રૂપાદિની જેમ તે પણ વિકલ્પનો વિષય કેમ ન બને?
બૌદ્ધ વિકલ્પમાં ભલે તેવો વિષય ન આવતો હોય, પણ નિર્વિકલ્પમાં તેને વિષય કલ્પી લઈએ तो?
સ્યાદાદી : તેવું ન કલ્પી શકાય, કારણ કે જો નિર્વિકલ્પસ્વરૂપનો વિકલ્પ ન થતો હોય, તો નિર્વિકલ્પમાં સ્વસ્વરૂપનું વદન થયું છે તેવું માની જ ન શકાય, કારણ કે વિકલ્પના આધારે જ
.....* विवरणम् ..... ___75. रूपादिविकल्पवदिति । यथा हि रूपगोचरनिर्विकल्पज्ञानानन्तरं समारोपव्यवच्छेदमन्तरेणैव विकल्पो रूपगोचरो भवति, एवं निर्विकल्पज्ञानात् स्वनिर्विकल्पकत्ववेदनागोचरादनन्तरं जायमानो विकल्पस्तद्गतामेव निर्विकल्पकत्ववेदनां गोचरयेदिति ।।
................
१. 'अन्तरेणेति शेषः' इति टिप्पणकं घ-पुस्तके, पूर्वमुद्रिते तु 'तमन्तरेण विकल्पं' इत्युपन्यासः । २ पूर्वमुद्रिते तु 'त्वे वेदनां' इति पाठः, अत्र तु N-प्रतानुसारेणोपन्यासः ।
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org