________________
अधिकार: )
व्याख्या - विवरण - विवेचनसमन्विता
सर्वत्रासमञ्जसतापत्तेः । ( १३६ ) यस्तु लोकादिसापेक्षः तस्यैतद्भेदस्याविद्वदङ्गनादिअविगानतस्तथाप्रतीतेस्तद्व्यवस्थाकारिसदागमभावात् उक्तदोषाभाव
लोकप्रतिष्ठितत्वात्
इति ॥
(१३७) किञ्च निर्विकल्पकं प्रत्यक्षमित्यत्र न प्रमाणम्, तेनैव तदनधिगतेः, अर्थविषयत्वात्, तस्य च ततोऽन्यत्वात् । तथाहि - न तन्निर्विकल्पकत्वमेव तदर्थः, न
व्याख्या
४५०
तथा सर्वत्रासमञ्जसतापत्तेः, अतो जातिरियमिति प्रतिपत्तव्या सर्वत्र तत्त्वेन । यस्तु लोकादिसापेक्षः-लोकागमानुभवसापेक्षो वादीति गम्यते तस्य उक्तदोषाभाव इति सम्बन्धः । कथमित्याहएतद्भेदस्य, प्रक्रमाद् भ्रान्तेतरज्ञानभेदस्य, आविद्वदङ्गनादिलोकप्रतिष्ठितत्वात् कारणात् । एतत् प्रतिष्ठितत्वं च अविगानतः तथा-भ्रान्तेतरत्वेन प्रतीतेः तथा तद्व्यवस्थाकारिसदागमभावात्, अधिकृतैतद्भेदव्यवस्थाकारिसर्वज्ञप्रणीतागमभावादित्यर्थः । उक्तदोषाभावः जातियुक्तिभिर्भ्रान्तेतरज्ञानयोः समत्वापादनमुक्तो दोषः तदभावः, उपन्यस्तहेत्वन्यथाऽनुपपत्तेरिति ॥
दूषणान्तराभिधित्सयाऽऽह - किञ्चेत्यादि । किञ्च निर्विकल्पकं प्रत्यक्षमित्यत्र अर्थे न प्रमाणम् । कुत इत्याह- तेनैव-प्रत्यक्षेण तदनधिगतेः तस्य-1 -निर्विकल्पकस्यानधिगतेः । अनधि
..........अनेअंतरश्मि
અતિસૂક્ષ્મક્ષિકાથી સર્યું. (તે બધી યુક્તિઓનો પ્રયોગ, તમને ઠેકાણે પાડવા અમે કર્યો હતો. એટલે તે યુક્તિઓ જાતિનિગ્રહસ્થાનવાળી સમજવી. બાકી હકીકતમાં તે તર્કરૂપ નથી.)
(१३९) जौद्ध : तो पछी तमारे पए। भ्रान्त-भ्रान्तज्ञाननो लेह वगेरे शी रीते घटशे ? સ્યાદ્વાદી : અમે તો લોક-આગમાદિને સાપેક્ષ હોવાથી ભ્રાન્ત-અભ્રાન્તની સામ્યતાનો દોષ અમને તો આવશે જ નહીં, કારણ કે → (૧) બંને જ્ઞાનનો ભેદ આવિદ્વદંગના સર્વલોક-પ્રતિષ્ઠિત छे, (२) अविरोधपणे अंनेनी अलग-अलग प्रतीति थाय छे, अने (3) अंनेना मेहनी व्यवस्था ક૨ના૨ સર્વજ્ઞપ્રણીત આગમ પણ અમે માનીએ છીએ – આ હેતુઓથી બંને જ્ઞાનની સામ્યતાનો દોષ રહેતો નથી, જો બંનેને સમાન માનો, તો ઉપરોક્ત લોકાનુભવાદિ ત્રણે હેતુઓની અસંગતિ
थाय.
* બૌદ્ધમતે તો નિર્વિકલ્પનાં અસ્તિત્વની પણ અસંગતિ
(૧૩૭) વળી, ‘પ્રત્યક્ષ નિર્વિકલ્પ છે' એ વિશે કોઈ પ્રમાણ નથી, અર્થાત્ નિર્વિકલ્પપ્રત્યક્ષનું જ્ઞાન પ્રત્યક્ષ કે અનુમાન એકે પ્રમાણથી થઈ શકતું નથી. તે આ પ્રમાણે
બૌદ્ધ ઃ નિર્વિકલ્પપ્રત્યક્ષનું જ્ઞાન શું તે જ નિર્વિકલ્પ પ્રત્યક્ષથી ન થઈ શકે ? * (१) निर्वित्यप्रत्यक्ष विशे प्रत्यक्ष प्रभाश नथी * સ્યાદ્વાદી : ના, પ્રત્યક્ષનો વિષય, તેમાં જણાતો રૂપાદિ અર્થ છે અને પ્રત્યક્ષ તો રૂપાદિ અર્થથી १. 'तस्यैव तद्भेदस्य' इति घ-पाठः । २. 'पत्तिरिति' इति घ-पाठः ।
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org