________________
अधिकारः) व्याख्या-विवरण-विवेचनसमन्विता
४३४ धिगन्तृत्वात् प्रमाणमनुमानविकल्पो नेतर इति यत्किञ्चिदेतत्, अनालोचिताभिधानत्वात् । अनालोचिताभिधानत्वं च ग्राह्ये आकाराभावात् सर्वथैकस्वभावत्वाभ्युपगमात्, परिकल्पितानामसत्त्वात्, तत्त्वेने, तत्सत्त्वे नियमतोऽतिप्रसङ्गात्, तथा युक्तितो व्याप्यसिद्धेः,
.... ..... व्याख्या *.... व्याप्तिदर्शनात् तु-अविनाभावदर्शनेन पुनर्भवति तद्विषय एव-अनित्यत्वादिविषय एव अनधिगतार्थाधिगन्तृत्वात् कारणात् प्रमाणमनुमानविकल्पो नेतरः-रूपादिविकल्प इति । एतदाशङ्क्याह-यत्किञ्चिदेतत्-अनन्तरोदितम्, असारमित्यर्थः । कुत इत्याह-अनालोचिताभिधानत्वात् कारणात् । अनालोचिताभिधानत्वं च ग्राह्ये-वस्तुनि आकाराभावात् । अभावश्च सर्वथा-एकान्तेन एकस्वभावत्वाभ्युपगमाद् वस्तुन इति परिकल्पितास्ते इति । एतदपोहायाह-परिकल्पितानाम्-आकाराणामसत्त्वात् तत्त्वेन तत्सत्त्वे-परिकल्पिताकारसत्त्वे नियमतः-नियमेन अतिप्रसङ्गात् परिकल्पनया विरोध्याकारभावेन तथा युक्तितः-न्यायतः
........ मनेतिरश्मि . વિશે અનુમાન પ્રવર્તે છે - આમ અનધિગત અર્થનો ગ્રહક હોવાથી અનુમાન જ પ્રમાણ બનશે, વિકલ્પ નહીં.
* जौद्धवतव्यनो निरास* સ્યાદ્વાદીઃ તમારું બધું કથન અસાર છે, કારણ કે તે બધું વિચાર વિનાના પ્રલાપરૂપ છે ! बौद्ध : तभे आकुंभ हो छो?
સ્યાદ્વાદીઃ કારણ કે તમારા મતે ગ્રાહ્યભૂત વસ્તુ તો નિરંશ અને સર્વથા એકસ્વભાવી છે, તેમાં અનિત્યત્વ વગેરે આકારો તો છે જ નહીં, તો તમે શી રીતે કહી શકો? કે “અનિત્યત્વ વગેરે જે 11२मा पाथी निश्चय नथी थयो... वगेरे."
બૌદ્ધ : વસ્તુમાં તે તે આકારો વાસ્તવિક ભલે ન હોય, પણ કલ્પિત તો છે જ ને ?
સ્યાદ્વાદી: પણ તે કલ્પિત આકારો પરમાર્થથી તો અસત્ જ છે, નહીંતર જો તેઓને પણ સત્ માનશો, તો કલ્પનાથી ઊભા કરેલ નિત્ય વગેરે આકારો પણ સત માનવા પડશે !
બીજી વાત, તમે જે કહ્યું હતું કે – “અનિત્યત્વાદિ અંશે વ્યાપ્તિદર્શન બાદ જ નિશ્ચયની ઉત્પત્તિ થાય છે” – તે કથન પણ ખોટું છે, કારણ કે તમારા મતે પરમાર્થથી તો વ્યાપ્તિ જ અસિદ્ધ છે.
प्रश्न: भ?
.................
જ છે કે આ અર્થ પણ પ્રત્યક્ષ દ્વારા તો ગૃહીત જ છે, પણ હજી અનિશ્ચિત હોવાથી બૌદ્ધ તેને અનધિગત भानी होछ, मोटुंछ... तेनुं वे ग्रंथ.२श्री नि२।४२५ ४२. छे...
१. 'तत्त्वेन' इत्यधिकः क-पाठः । २. 'सिद्धेः अतद्भावस्य' इति घ-पाठः ।
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org