Page Text
________________
अधिकारः) व्याख्या-विवरण-विवेचनसमन्विता
३७० इति, एतदसाधु, उक्तवदस्वाभाविकत्वासिद्धेः, वक्ष्यमाणत्वाच्चापोहाधिकारे, अतः 'समयादर्शनेऽभावात्' इत्ययुक्तम्, तस्य क्षयोपशमव्यञ्जकत्वात्, तद्भावे तु तदभावेऽपि भावात्, क्वचित् तथोपलब्धेः, अन्यथा सदा तदपेक्षा स्यात् । (७८) एवं च ............................ व्याख्या .... ............................. प्राक् 'सर्ववस्तूनामेव प्रायस्तथा तथा सर्वशब्दवाच्यस्वभावत्वात्' इत्यादिना तथाऽस्वाभाविकत्वासिद्धेस्तत्सम्बन्धस्य वक्ष्यमाणत्वाच्चापोहाधिकारे तदसाध्विति । अतः समयादर्शनेऽभावादिति यदुक्तं तत् अयुक्तम् । कुत इत्याह-तस्य-समयस्य क्षयोपशमव्यञ्जकत्वात् तद्भावे तु-क्षयोपशमभावे तु तदभावेऽपि-समयाभावेऽपि भावात्, शब्दविशेषस्मृतेरिति प्रक्रमः । शब्दविशेषस्मृतिग्रहणं चात्र प्रतिपत्त्युपलक्षणं वेदितव्यम् । भावश्च क्वचित्-विशिष्टक्षयोपशमवति प्रमातरि तथोपलब्धेः-समयाभावेऽपि शब्दविशेषस्मृत्युपलब्धः । इत्थं चैतदङ्गीकर्तव्यमित्याह-अन्यथेत्यादि । अन्यथा-क्षयोपशमभावेऽपि समयापेक्षाभ्युपगमे सदासर्वकालं तदपेक्षा स्यात्-समयापेक्षा स्यात् । ततश्च सदा सङ्केतकरणाप्त्या व्यवहाराभावः ।
. ............. मनेतिरश्मि ..... ...... પ્રશ્નઃ પણ અત્યાર સુધી તો અમે એવું જ સાંભળ્યું છે, કે સંકેત થયા બાદ જ શબ્દ તે પદાર્થનો पाय बने.
ઉત્તરઃ તો આજે વાસ્તવિક સ્થિતિ સાંભળો - ખરેખર તો ક્ષયોપશમ થાય તો જ તે શબ્દ તે પદાર્થનો વાચક બને... આ ક્ષયોપશમ દ્રવ્યાદિને આશ્રયીને થતો હોવાથી, સંકેત તો માત્ર ક્ષયોપશમનો અભિવ્યંજક છે, અર્થાત્ ક્ષયોપશમને પ્રગટ કરવામાં કારણ છે અને તેવા તો બીજા ઘણા કારણો છે... તેથી, જો મૂળકારણરૂપ ક્ષયોપશમ થઈ જાય, તો - સંકેત ન થવા છતાં પણ – શબ્દની સ્મૃતિ અને તે વસ્તુના શબ્દનો બોધ થવો સંભવિત જ છે.
પ્રશ્ન : પણ આવી ઘટના શું સંભવિત છે?
ઉત્તર : હા, કેમ નહીં? કારણ કે વિશિષ્ટ ક્ષયોપશમવાળા પ્રમાતાને, સંકેત વિના પણ શબ્દવિશેષની સ્મૃતિ ઈંતી દેખાય છે જ... બાકી જો ક્ષયોપશમ હોવા છતાં પણ સંકેતની અપેક્ષા રાખશો, તો સર્વકાળ સંકેતની અપેક્ષા રહ્યા કરશે અને તેથી તો હંમેશા સંકેતની જરૂર પડવાથી व्यवहारनो उछे थशे...
(પરમાર્થઃ એક વખતના સંકેતથી ક્ષયોપશમ અને પછી તેનાથી જ સ્મૃતિ ન માનો તો દર
* "समयापेक्षणं चेह तत्क्षयोपशमं विना । तत्कर्तृत्वेन सकलं योगिनां तु न विद्यते ॥" - शास्त्रवार्तासमु०११/२०॥
"नन्वेवं समयस्य क्षयोपशमार्थत्वे सर्वत्र गलितावरणानां योगिनां वाचकप्रयोगार्थं तदपेक्षा न स्यात्, इत्यत इष्टापत्तिमाह - योगिनां तु न विद्यते समयापेक्षणम्, स्वयमेव वाच्यवाचकभावं ज्ञात्वा वाचकप्रयोगादिति ॥" - स्याद्वादकल्पलता ॥
४. 'भावेऽपि समभावेऽपि
१. ईक्ष्यतां २५५तम पृष्ठम्। २. ३४६तम पृष्ठम्। ३. 'वाऽत्र' इति घ-पाठः। समयापेक्षा०' इति ड-पाठः ।
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 005533 |
| Book Title | Anekantjaipataka Part 02 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Bhavyasundarvijay, Yashratnavijay |
| Publisher | Jingun Aradhak Trust |
| Publication Year | 2013 |
| Total Pages | 438 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 10 MB |