________________
( ૩ )
→ સ્ત્રી એક જ છે, પણ એ લૂંટવાના સંસ્કારના કારણે ચોરને ‘ચૌર્ય’ દેખાય.. જંગલી કૂતરાને ‘ભક્ષ્ય’ દેખાય.. કામી પુરુષને ‘કામીનિ’ દેખાય.. પરિવ્રાજકને માત્ર ‘માંસપિંડ’ દેખાય.. તો આ રીતે સામાન્ય પણ સ્ત્રી વિશેષ-વિશેષરૂપે દેખાય, એ શું સ્ત્રીની સામાન્ય-વિશેષરૂપતા નથી ? → ખાદ્યરૂપે સમાન પણ વિષ-મોદક, મા૨ક-પોષકરૂપે જુદા-જુદા તરી આવે છે. . તો એનાથી પણ તે બેની સામાન્ય-વિશેષરૂપતા જ સાબિત થઈ ને ?
→ જળદ્રવ્યરૂપે સમાન પણ પાણી, અમુક જગ્યાએ મેલું - અમુક જગ્યાએ ચોખ્ખું .. નદી-કૂવારૂપે મીઠું -સમુદ્રરૂપે ખારું .. એમ જુદા-જુદા સ્વરૂપને ધારણ કરે છે, એનાથી તેની સામાન્ય-વિશેષરૂપતા જ ફલિત થાય..
→ એક જ દહીં, મીઠાંના સંયોગથી ‘ખારું’ બને, સાકરની સંયોગથી ‘લચ્છી’ બને, પાણીના સંયોગથી ‘છાશ’ બને.. એમાં તેની સામાન્ય-વિશેષરૂપતા જ જણાય છે ને ?
→ સ્વાતિનક્ષત્રનો એક વરસાદ, જમીન પર ‘પાણી’ બન્ને, છીપમાં ‘મોતી' બને, સાપના મોંમાં ‘ઝેર’ બને.. આમ, એના જુદા-જુદાપણાથી પણ સામાન્ય-વિશેષરૂપતા જ સિદ્ધ થાય છે..
→ વ્યક્તિ એક જ છે, છતાં, ગુણાનુરાગીને તે ‘ગુણવાન’ લાગે ને દોષદૃષ્ટિવાળાને તે ‘દોષપ્રચુર’ જણાય.. તો તેનાથી તેની સમાન-વિશેષરૂપતા ફલિત ન થાય ?
→ એક જ પત્ની, પતિને રાગનું કારણ બને અને શોક્યપત્નીને દ્વેષ ને ઈર્ષ્યાનું કારણ બને.. આમ, જુદા-જુદા વ્યક્તિને જુદા-જુદારૂપે કારણ બનનારી એ સ્ત્રી સામાન્ય-વિશેષરૂપ જ હોય ને ?
→ દૂધ-દહીં-છાશ બધું ગોરસરૂપે એક છે, છતાં તે બધાનું કાર્ય જુદું-જુદું છે.. એટલે એનાથી સમાન પણ તેઓની વિશેષરૂપતા; અર્થાત્ સામાન્ય-વિશેષરૂપતા જ સિદ્ધ થાય છે.
→ એક જ વિદ્વાન પંડિત, વિદ્વાનોની સભામાં પ્રશંસાપાત્ર બને અને મૂર્ખાની સભામાં હાંસીપાત્ર બન્ને.. તો આ રીતે એક જ વ્યક્તિનું જુદા-જુદારૂપે હોવું એ પણ તેની સામાન્ય-વિશેષરૂપતા જ જણાવે છે..
આવા તો સેંકડો દૃષ્ટાંતો વિચારી શકાય..
પ્રસ્તુત અધિકારમાં ગ્રંથકારશ્રીએ, સામાન્ય-વિશેષ એ બે પર્યાયોની સચોટ તર્કોથી સાબિતી કરી છે.. ને એકાંત માન્યતાઓનો અકાટ્ય યુક્તિઓથી નિરાસ કર્યો છે..
સામાન્ય-વિશેષ આ બંને પર્યાયો માનવાથી જ વ્યવહારોનો નિર્વાહ થઈ શકે છે, તે સિવાય વ્યવહારવિલોપ જ થાય..
જુઓ
(૧) એકાંતે માત્ર સમાનપરિણામ જ માનીએ, તો, ઘડો-કપડો બંને વસ્તુરૂપે સમાન હોવાથી, તે બેમાં એકસરખો વ્યવહાર માનવો પડશે ! અને તો કપડામાં પાણી ભરવાનો ને ઘડાથી ઠંડી રોકવાનો
વારો આવશે !
-
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org