________________
३३५
अनेकान्तजयपताका
(તૃતીય विषयार्थैकदेशाच्छेषानुगमनेन निश्चयविशेषजिज्ञासा चेष्टा ईहा ।(५६) अवगृहीते विषये
વ્યાપદ્યા જ
एवमवग्रहं कथयित्वा ईहास्वरूपं कथयन्नाह-अवगृहीत इत्यादि । अवगृहीत इत्यनेन क्रमं दर्शयति । अवगृहीते सामान्ये ईहा प्रवर्तते । तामाह-विषयार्थंकेत्यादि । विषयः-स्पर्शादिः, स एवार्यमाणत्वादर्थो विषयार्थस्तस्यैकदेशः सामान्यमनिर्देश्यादिरूपं तस्माद् विषयार्थैकदेशात् परिच्छिन्नादनन्तरं स्पर्शमात्रग्रहे तस्य सर्पमृणालस्पर्शसाधात् शेषानुगमनेन सद्भूतासद्भूतोष्णत्वादिविशेषत्यागोपादानाभिमुख्यरूपेण, न संशये इव सर्वात्मपरिकुण्ठचित्तभावतोऽननुगमेन । किमित्याह-निश्चयविशेषजिज्ञासा चेष्टेति । निश्चीयतेऽसाविति निश्चयः मृणालस्पर्शादिः, स एव विशेष्यतेऽन्यस्मादिति विशेषः, तस्य ज्ञातुमिच्छा जिज्ञासा तया चेष्टा-बोधः स्वतत्त्वात्मव्यापाररूपा ईहा उच्यते ।।
અનેકાંતરશ્મિ .
(B) ઈહાનું સ્વરૂપ અવગ્રહ દ્વારા ગ્રહણ કરેલૈ વિષયના એકદેશનો, અર્થાત્ અનિર્દેશ્ય સામાન્યરૂપનો બોધ થયા પછી (સર્પ-કમળમાં સાધારણ માત્ર સ્પર્શનો બોધ થયા પછી), તેના સદ્ભૂત વિશેષોના ઉપાદાન તરફ અને અસદ્ભૂત વિશેષોના ત્યાગ તરફ, નિશ્ચય કરાવનાર વિશેષને જાણવાની ઇચ્છા દ્વારા થતો બોધ (=ચેષ્ટા=પદાર્થ અને પોતા વિશે થતો બોધનો વ્યાપાર) તે “ઈહા' કહેવાય છે.
વિશેષાર્થ અવગ્રહથી “આ કંઈક છે' એમ જાણ્યા પછી માણસ વિચારે કે અહીં તો ઠંડો સ્પર્શ થાય છે,ગરમ નહીં. તેથી આ સ્પર્શ કમળનો હોવો જોઈએ, સાપનો નહીં. અહીં “ઠંડો સ્પર્શ છે' - એ સદૂભૂત ધર્મનું ઉપાદાન છે અને “ગરમ સ્પર્શ નથી' – એ અસદૂભૂત ધર્મનો ત્યાગ છે, ત્યાર પછી “આ કમળનો સ્પર્શ હોવો જોઈએ” – એમ નિશ્ચયાભિમુખી વિચારવાળું જે જ્ઞાન થાય તે “ઈહા' કહેવાય છે.
પ્રશ્ન તો તો ઈહા સંશયરૂપ જ થઈ ને?
ઉત્તર : ના, કારણ કે સંશયમાં તો બુદ્ધિ બુઢિ થઈ ગઈ હોવાથી “આ સ્પર્શ કમળનો છે કે સાપનો ?' - એવી શંકા રહ્યા કરે છે અને ત્યારે કમળસ્પર્શ અને સર્પસ્પર્શ એ બંને અંશમાં સદ્ભાવ કે અસદ્દભાવનું જ્ઞાન સરખું હોય છે, અર્થાત એકેબાજુ ઢળતું જ્ઞાન હોતું નથી, જયારે ઈહામાં તો “આ સ્પર્શ કમળનો હોવો જોઈએ, સાપનો નહીં - એમ પદાર્થનાં નિર્ણય તરફ ઢળતો બોધ થાય છે. એટલે ઈહા નિર્ણયાભિમુખી હોવાથી સંશયથી ભિન્ન છે.
છે “અવગૃહીતે...” એવા પદથી ગ્રંથકારશ્રી ક્રમ બતાવે છે કે, અવગૃહીતમાં જ ઈહા પ્રવર્તે; અવગ્રહ વિના નહીં...
૨. “સડૂતોહ્નત્વઃ ' તિ -પઢિ: I
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org