Page Text
________________
................
अधिकारः) व्याख्या-विवरण-विवेचनसमन्विता
३३४ निन्द्रियनिमित्तम्" इति वचनात् ॥ (५५) तत्राव्यक्तं यथास्वमिन्द्रियैर्विषयाणामालोचनावधारणमवग्रहः । अवगृहीते
................... व्याख्या ................................................ इन्द्रियज्ञानमुपजायते सविकल्पमेव । इन्द्रियज्ञानता चास्य “तदिन्द्रियानिन्द्रियनिमित्तम्" इति वचनात् तत्-मतिज्ञानं इन्द्रियानिन्द्रियनिमित्तम्, अनिन्द्रियं-मनः, एतन्निमित्तमिति सविकल्पकमेतत् ॥
अवग्रहस्वरूपाभिधित्सयाऽऽह-तत्राव्यक्तमित्यादि । तत्रेति पूर्ववत्, अव्यक्तम्-अस्फुटम्, आलोचनावधारणमिति योगः । तदेव विशिष्यते यथास्वमिति यथाऽऽत्मीयम् इन्द्रियैः-स्पर्शनादिभिर्विषयाणां-स्पर्शादीनां यथाऽऽत्मीयं यो यस्य विषय इत्यर्थः, आलोचनाधारणमिति आङ्मर्यादायां लोचनं-दर्शनम् । एतदुक्तं भवति-मर्यादया सामान्यस्यानिर्देश्यस्य स्वरूपनामादिकल्पनारहितस्य दर्शनम्-आलोचनं तदेवाधारणमालोचनावधारणम् । एतत् अवग्रहोऽभिधीयते । अवग्रहणमवग्रह इत्यन्वर्थयोगादिति ।।
............ मनेतिरश्मि .... આ ઇન્દ્રિયજ્ઞાનને સ્યાદ્વાદમતે “મતિજ્ઞાન' કહેવાય છે.
આ જ્ઞાન, ઇન્દ્રિય (ચક્ષુ વગેરે પાંચ ઇન્દ્રિયો),અને અનિન્દ્રિય (મન)ના કારણે થાય છે. કહ્યું छ ? -
“મતિજ્ઞાન ઇન્દ્રિય અને અનિન્દ્રિયનિમિત્તક થાય છે એટલે ઇન્દ્રિય-અનિન્દ્રિયનિમિત્તક એવું આ જ્ઞાન ‘સવિકલ્પ’ સિદ્ધ થાય છે. આ પ્રમાણે આખા પ્રકરણનો ઉપસંહાર થયો.
અહીં ઇન્દ્રિય-અનિન્દ્રિયનિબંધન જ્ઞાનને અવગ્રહાદિરૂપ કહ્યું. હવે ગ્રંથકારશ્રી અવગ્રહ વગેરેનું સ્વરૂપ બતાવે છે.
___* (A) अवग्रहर्नु स्व३५ * ' (५५) स्पर्श वगेरे पोत-पोताना छन्द्रियो पडे स्पर्श वगेरे पोत-पोताना विषयना, स्१३५નામાદિ કલ્પનાથી રહિત, અનિર્દેશ્ય (જને કહી ન શકાય) એવા સામાન્યાકારનાં આલોચનअवधारने 'सव' उपाय छे.
કર્મગ્રંથ, વિશેષાવશ્યકભાષ્ય અને તત્ત્વાર્થસૂત્રમાં અવગ્રહના વ્યંજનાવગ્રહ અને અર્થાવગ્રહ એમ બે ભેદ બતાવ્યા છે, તે બંને ભેદોને “અવગ્રહ” રૂપે એક વિવક્ષીને પ્રસ્તુતમાં અર્થ કર્યો છે.
અંધારામાં ચાલતાં પગની નીચે કોઈક વસ્તુ આવી, તે વખતે તે વસ્તુનો સ્પર્શેન્દ્રિય સાથે જે સંયોગ થયો તે વ્યંજનાવગ્રહ અને ત્યારપછી “કંઈક થયું એવું જે અનિર્દેશ્ય સામાન્યાકારનું જ્ઞાન થાય તે અર્થાવગ્રહ કહેવાય છે.
१. तत्त्वार्थाधिगमसूत्रे (अ० १, सू० १४)। २. 'गृहीतविषया०' इति ग-पाठः। ३. तत्त्वार्थाधिगमसूत्रे (अ० १, सू० १४)।
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 005533 |
| Book Title | Anekantjaipataka Part 02 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Bhavyasundarvijay, Yashratnavijay |
| Publisher | Jingun Aradhak Trust |
| Publication Year | 2013 |
| Total Pages | 438 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 10 MB |