Page Text
________________
अधिकार: )
व्याख्या - विवरण - विवेचनसमन्विता
वस्तु न कृतार्थे प्रकृतिप्रवृत्तिः तद्विरागात् तद्वृत्तिसङ्क्षयाच्च" इति वचनप्रामाण्याच्च ॥
व्याख्या
तथाऽभिधातुमाह-आविर्भावेत्यादि । आविर्भावः - प्रकटभावः, तिरोभावस्त्वप्रकटभावः, एतद्धर्मकं वस्तु प्रधानाख्यमित्यनेकधर्मकता । तथा न कृतार्थे पुंसि प्रकृतिप्रवृत्तिर्महदादिभावेन तद्विरागात्-पुरुषविरागात् तद्वृत्तिसङ्क्षयाच्च-प्रकृतिवृत्तिसङ्क्षयाच्च, ततश्चाविरक्ते प्रवृत्तिर्विरक्ते वृत्तिसङ्क्षयश्च, पुरुषोऽपि विरक्तश्चाविरक्तश्चेत्यनेकधर्मकता इति वचनप्रामाण्यात् ॥
अनेडांतरश्मि
“वस्तु, अनेकधर्मात्मकम्, सांख्यादिवचनसिद्धेः ।”
હવે, તે સાંખ્યાદિના વચનો જોઈએ ઃ
३२६
(१) सांध्यवयन...
(A) ६२ऽ वस्तु आविर्भाव-तिरोभावधर्मवाणी छे. अर्थात् घडो तो उत्पत्ति पैंडेला पाहतो, પરંતુ ઉત્પત્તિ વખતે, તેનું સ્વરૂપ માત્ર પ્રગટ થાય છે અને નાશ વખતે તે નષ્ટ નથી થતો, પણ તેનું સ્વરૂપ માત્ર તિરોભૂત થાય છે - આમ એક જ વસ્તુના વિર્ભાવ-તિરોભાવરૂપ જુદા-જુદા ધર્મથી સિદ્ધ થાય છે કે, વસ્તુ અનેકધર્માત્મક છે.
Jain Education International
o
(B) સાંખ્યો ૨૫ તત્ત્વો માને છે, તેમાં પુરુષ પુષ્કરપલાશની જેમ નિર્લેપ માને છે, પણ જ્યાં સુધી પ્રકૃતિ-પુરુષનું ભેદજ્ઞાન ન થાય, ત્યાં સુધી પુરુષ વિશે પ્રકૃતિની સતત પ્રવૃત્તિ રહેવાથી, અહંકારાદિનો આભાસ થાય છે, અર્થાત્ ‘આ બધું હું કરું છું' - એમ કર્તૃત્વાદિરૂપે પ્રતિભાસ થાય छे... एा, भ्यारे भेदृज्ञान थाय, त्यारे “इयं जडा, अशुद्धा, शुद्धचेतनभिन्ना" - खेभ भशी पुरुष વિરક્ત થાય છે, ત્યારબાદ પુરુષ વિશે પ્રકૃતિની પ્રવૃત્તિ નથી થતી – આમ, એક જ પુરુષમાં
" रङ्गस्य दर्शयित्वा निवर्तते नर्तकी यथा नृत्यात् ।
पुरुषस्य तथाऽऽत्मानं प्रकाश्य विनिवर्तते प्रकृतिः ॥" - सांख्यका० ५९ ॥
१. 'तत् तद्वृत्ति०' इति ग-पाठ: ।
* સાંખ્યો સત્કાર્યવાદી છે + નિત્યવાદી છે, તેઓ દરેક વસ્તુને ત્રિકાળસ્થાયી માને છે. તેઓ કહે છે કે - વસ્તુનું સ્વરૂપ જ્યારે આવિર્ભૂત થાય, ત્યારે મૂઢ લોકો ‘વસ્તુ ઉત્પન્ન થઈ’ એવો વ્યવહાર કરે છે અને જ્યારે તિરોભૂત થાય, ત્યારે ‘વસ્તુ નષ્ટ થઈ' એવો વ્યવહાર કરે છે. બાકી ખરેખર તો ઉત્પત્તિ-નાશ જેવું કશું જ નથી.
* "एकस्मिन्नपि तत्तद्विशेषाविर्भावतिरोभावाभ्यामेतेषामविरोधात् यथा हि कूर्मस्याङ्गानि कूर्मशरीरे निविशमानानि तिरोभवन्ति, निःसरन्ति चाविर्भवन्ति । न तु कूर्मतस्तदङ्गान्युत्पद्यन्ते प्रध्वंसन्ते वा । एवमेकस्या मृदः सुवर्णस्य वा घटमुकुटादयो विशेषा निःसरन्त आविर्भवन्त उत्पद्यन्त इत्युच्यन्ते, निविशमानास्तिरोभवन्ति विनश्यन्तीत्युच्यन्ते । न पुनरसतामुत्पादः सतां वा निरोधः ।" - सांख्यतत्त्वकौमुदी का - १ ॥
* "असूर्यम्पश्या हि कुलवधूरतिमन्दाक्षमन्थरा प्रमादादविगलितशिरोञ्चला चेदालोक्यते परपुरुषेण, तथाऽसौ तथा प्रयतते, अप्रमत्तां यथैनं पुरुषान्तराणि न पुनः पश्यन्ति, एवम्प्रकृतिरपि कुलवधूतोऽप्यधिका दृष्टा विवेकेन न पुनर्द्रक्ष्यत इत्यर्थः ।" • सांख्यतत्त्वकौमुदी का० ॥
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 005533 |
| Book Title | Anekantjaipataka Part 02 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Bhavyasundarvijay, Yashratnavijay |
| Publisher | Jingun Aradhak Trust |
| Publication Year | 2013 |
| Total Pages | 438 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 10 MB |