________________
३२३ अनेकान्तजयपताका
(તૃતીય (४९) एवं जनकत्वेऽपि योजनीयमिति तच्चित्रस्वभावता । (५०) सुखदुःखादिहेतुत्वाच्च स्वभावभेदेन सुखादिजनकत्वात्, तेषां चाह्लादादिरूपत्वेन ज्ञाना
વ્યારહ્યા છે एवमित्यादि । एवम्-उक्तनीत्या जनकत्वेऽपि योजनीयम् । पारम्पर्येणानेकजनकत्वादधिकृतवस्तुनः, अन्यथा तद्भावासिद्धेः ततोऽनेकभावासिद्धेः, परम्पराहेतुतोऽपि भावादनेकेषाम् । एवं शेषमपि स्वधिया योजनीयम् । इति-एवं तच्चित्रस्वभावता तस्य-वस्तुनश्चित्रस्वभावता, अनेकधर्मकत्वमित्यर्थः ।
__ हेत्वन्तरमाह-सुखदुःखादिहेतुत्वाच्च, अनेकधर्मकं वस्तु । कथमेतदेवमित्याह-स्वभावभेदेन सुखादिजनकत्वाद् वस्तुनः । 'आदि'शब्दाद् दुःखमोहज्ञानादिग्रहः । न ते तत्कृतज्ञानतोऽन्ये इत्याशङ्कापोहायाह-तेषां च-सुखादीनाम् आह्लादादिरूपत्वेन हेतुना, आह्लादरूपं
અનેકાંતરશ્મિ ...
પારંપર્યેણ અનેકજનક્તાસિદ્ધિ (૪૯) શંકા : વ્યક્તિને પરંપરાએ અનેકની જનક ન માનીએ તો ?
સમાધાન : તો વ્યક્તિથી થતાં પુત્ર-પૌત્રાદિ અનેક પદાર્થનું અસ્તિત્વ જ નહીં ઘટે, કારણ કે પુત્ર-પૌત્ર વગેરે તો, પરંપરાએ તે ચૈત્રથી જ થાય છે, બાકી ચૈત્ર ન હોય, તો તેઓ પણ નથી જ થતાં - આમ, અન્વય-વ્યતિરેકથી સિદ્ધ થાય છે કે, ચૈત્રાદિ અનેકના જનક છે. જનકતા અંગે થતાં બીજા પણ પ્રશ્નોત્તરો જન્યતાની જેમ સમજી લેવા...
આમ, દરેક વસ્તુ, અનેકજન્ય-જનક હોવાથી, ચિત્રસ્વભાવી સિદ્ધ થશે. ફલતઃ તેની અનેકધર્માત્મકતા માનવી જ જોઈએ.
- સુખ-દુઃખાદિહેતુત્વેન અનેકધર્માત્મક્તા (૫૦) દરેક વસ્તુ, (૧) કોઈકને સુખનું, (૨) કોઈકને દુઃખનું, તો (૩) કોઈકને મોહનું, તો (૪) કોઈકને જ્ઞાનનું કારણ બને છે... અહીં જે સ્વભાવે સુખનું કારણ બને, તે જ સ્વભાવે દુઃખાદિનું નહીં, અર્થાત્ સુખ-દુઃખાદિનું જુદા-જુદા સ્વભાવે કારણ છે. આમ સ્વભાવભેદ થવાથી તેની અનેકધર્માત્મકતા માનવી જ જોઈએ. અહીં આવો અનુમાનપ્રયોગ કરવો -
વસ્તુ અને ધર્માત્મ, સુર-દુ:વહેતુત્વાન્ !”
ન સુખાદિનો જ્ઞાનથી કર્થચિભેદ * પ્રશ્નઃ વસ્તુનું થતું જ્ઞાન જ સુખાદિરૂપ છે, તે સિવાય સુખાદિનું ક્યાં કોઈ ઐસ્તિત્વ જ છે?
ઉત્તર : કેમ નથી? અવશ્ય છે, કારણ કે સુખ વગેરે તો આલ્હાદાદિરૂપ છે, અર્થાત્ (૧) સુખ=આલ્હાદરૂપ, (૨) દુઃખ=પરિતાપરૂપ, અને (૩) મોહ–અસંવિસ્વભાવરૂપ=અનધ્યવસાયરૂપ
છે અને અસ્તિત્વ જ ન હોય, તો તેના કારણરૂપે સ્વભાવભેદ માની અનેક ધર્માત્મકતાની સિદ્ધિ શી રીતે થઈ શકે ?
૨. “સેવ ઉમિત્વાદ' રૂતિ 8-પાd: I
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org