Page Text
________________
૦૨
અનુયોગગણાનુજ્ઞાવસ્તુક | ‘અનુચોગાનુજ્ઞા' દ્વાર / સ્તવપરિજ્ઞા | ગાથા ૧૧૫-૧૧૬૬
ભાવાર્થ : ત્રણ યોગો :
મન-વચન-કાયારૂપ ત્રણ કરણોમાંથી દરેક કરણને આશ્રયીને કરવા-કરાવવા-અનુમોદવારૂપ ત્રણ યોગો થાય છે. તેથી એ પ્રાપ્ત થાય કે શરીરથી આરંભ કરવો, વાણીથી બીજા પાસે આરંભ કરાવવો અને મનથી કોઈ દ્વારા કરાતા આરંભનું અનુમોદન કરવું : એ કાયવ્યાપાર, વચનવ્યાપાર અને મનોવ્યાપારરૂપ ત્રણ યોગો છે. અને તે ત્રણ યોગોનું નિવર્તન કરવાથી અર્થાત ત્રણ યોગોનું નિર્વતન યોગનિરોધ વખતે થાય છે, છતાં જે સાધુના મન-વચન-કાયાના યોગો કરણ-કરાવણ-અનુમોદનથી નિવૃત્ત છે તે સાધુ દ્વારા ત્રણ યોગોનું નિવર્તન થવાથી, શીલાંગો નિષ્પન્ન થાય છે. ત્રણ કરણો :
વળી, જેમ કરણ-કરાવણ-અનુમોદનરૂપ યોગો પર સંયમ રાખવાથી શીલાંગો નિષ્પન્ન થાય છે, તેમ મન-વચન-કાયારૂપ ત્રણ કરણો અર્થાત્ કર્મબંધ કરવાનાં ત્રણ સાધનો, પર સંયમ રાખવાથી અર્થાત ત્રણ ગુપ્તિઓથી ગુપ્ત રહેવાથી, પણ શીલાંગો નિષ્પન્ન થાય છે. ચાર સંજ્ઞાઓ :
વળી, જીવમાં આહારાદિ ચાર સંજ્ઞાઓ વર્તે છે. (૧) ભૂખ લાગે ત્યારે આહારગ્રહણની વૃત્તિ થાય તે આહારસંજ્ઞા. (૨) ભયનાં નિમિત્તોને પામીને ભય પેદા થાય એ ભયસંજ્ઞા. (૩) વિજાતીયને જોઈને તેના પ્રત્યે વિકારો પેદા થાય તે મૈથુનસંજ્ઞા. (૪) આત્માથી ભિન્ન એવા બાહ્ય પદાર્થો પ્રત્યે મમત્વબુદ્ધિ થાય એ પરિગ્રહસંજ્ઞા : આ ચાર સંજ્ઞાઓ ઉપર સંયમ રાખવાથી શીલાંગો નિષ્પન્ન થાય છે અર્થાત્ જીવમાં આ ચાર સંજ્ઞાઓ સંસ્કારરૂપે વર્તતી હોવા છતાં પણ શાસ્ત્રવચનના બળથી ચિત્તને ભાવિત કરીને તે સંજ્ઞાઓના કોઈ સંસ્કારો જાગૃત ન થાય તે પ્રકારનું આત્મા પર નિયંત્રણ રાખવાથી શીલાંગો નિષ્પન્ન થાય છે. પાંચ ઇન્દ્રિયો :
વળીશ્રોત્ર-ચક્ષુ-ધ્રાણ-રસન-સ્પર્શન: આ પાંચ ઈન્દ્રિયો છે, અને શબ્દ-રૂપ-ગંધ-રસ-સ્પર્શ : આ પાંચ તે ઇન્દ્રિયોના વિષયો છે. ઇન્દ્રિયો પોત-પોતાના વિષયો સાથે સંપર્કમાં આવીને જીવમાં વિકારો પેદા કરે છે. તેથી ઇન્દ્રિયો પોતાના વિષયો સાથે સંપર્કમાં આવવા છતાં પણ જીવમાં વિકારો પેદા ન કરી શકે તેવા પ્રકારનો પાંચે ઈન્દ્રિયો ઉપર સંયમ રાખવાથી શીલાંગો નિષ્પન્ન થાય છે. દશ ભૌમ્યાદિ :
વળી, પૃથ્વીકાય-અષ્કાય-તેઉકાય-વાઉકાય-વનસ્પતિકાય અને બેઇન્દ્રિય-તે ઇન્દ્રિય-ચઉરિન્દ્રિયપંચેન્દ્રિયરૂપ ત્રસકાય : આ નવ પ્રકારના જીવોને પોતાનાથી કોઈ પ્રકારે પીડા ન થાય, તેઓના પ્રાણનો નાશ ન થાય, તેમ જ તેઓના કષાયના ઉદ્રકમાં પોતે કોઈ પણ રીતે નિમિત્ત ન બને, એ રીતે આ નવ પ્રકારના જીવોના રક્ષણને અનુકૂળ પોતાના આત્મા પરનો સંયમ; અને પુસ્તકપંચક-ચર્મપંચક-તૃણપંચકશુષિરપંચક : આ ચાર પ્રકારના પંચકરૂપ અજીવતાયને અવલંબીને પોતાને તેના ઉપર રાગાદિ કષાયો ના થાય એ રીતે પોતાના આત્મા પરનો સંયમ; તેનાથી શીલાંગો નિષ્પન્ન થાય છે.
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 005513 |
| Book Title | Panchvastuk Prakaran Part 06 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Pravinchandra K Mota |
| Publisher | Gitarth Ganga |
| Publication Year | 2010 |
| Total Pages | 354 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 7 MB |