Jain Sanskrit Sahityano Itihas Part 01

SR No.: 005505
Original Sutra Author: N/A
Author: Munichandrasuri
Publisher: Jain Dharm Vidya Prasarak Sabha Palitana
Publication Year: 2004
Total Pages: 340
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 8 MB

Page 180

પ્રકરણ ૬ : અલંકારશાસ્ત્ર (કાવ્યશાસ્ત્ર) : પ્રિ. આ. ૧૬૬-૧૬૯]
ધ્વન્યાલોક અને લોચનનું ક્ષેત્ર કાવ્યપ્રકાશ જેટલું યે વ્યાપક નથી તો કાવ્યાનુશાસનના અતિવિશાળ ક્ષેત્ર સાથે એની શી તૂલના કરવી ?
આ પ્રમાણે ડૉ. ધ્રુવે “કલિ.” હેમચન્દ્રસૂરિ ઉપર કરાતા આક્ષેપનો રદિયો આપ્યો છે. '
વૃત્તિ-કાવ્યાનુશાસનની અ. ચૂ. નામની ટીકાને અંગે “ન્યાયાચાર્ય યશોવિજયગણિએ વૃત્તિ રચી હતી એમ જે મનાય છે તે વાત સાચી છે, કેમકે એમણે પ્રતિમાશતક (ગ્લો. ૧૧)ની સ્વોપજ્ઞ ટીકામાં નિમ્નલિખિત ઉલ્લેખ કર્યો છે :
પ્રપશ્ચિાતં વૈતન્નક્Rવૂડામનિવૃત્તીવમામ' કવિશિક્ષા (લ. વિ. સં. ૧૨00) - આ ૩૦૦ શ્લોક જેવડી કૃતિના કર્તા જયમંગલસૂરિ છે. એમની આ કૃતિની તાડપત્રીય હાથપોથી ખંભાતના શાંતિનાથના ભંડારમાં છે. એના પ્રારંભની અને અંતમાંની થોડીક પંક્તિ પ્રો પિટર્સને એમના પ્રથમ હેવાલ (પૃ. ૭૦-૮૦)માં આપી છે. આ કૃતિમાં સિદ્ધરાજ જયસિંહની સ્તુતિરૂપ દષ્ટાંત છે એટલે જયમંગલસૂરિ વિક્રમની બારમી સદીના ઉત્તરાર્ધમાં થયા હશે એમ લાગે છે. એમની આ કૃતિ કોઈ સ્થળેથી પ્રસિદ્ધ થઈ હોય એમ જણાતું નથી તો એ સત્વર પ્રકાશિત થવી ઘટે.
કલ્પલતા (ઉ. વિ. સં. ૧૨00)– આના કર્તાનું નામ જાણવામાં નથી પરંતુ એઓ શ્વેતાંબર છે એમ એના પ્રારંભિક પદ્ય ઉપરથી જાણી શકાય છે. આ કૃતિમાં ચાર પરિચ્છેદ છે.
પલ્લવ- આ કલ્પલતા ઉપરની વૃત્તિનું નામ છે.
વિવેક યાને શેષ- ઉપર્યુક્ત પલ્લવ ઉપરની ટીકાનાં બે નામ છે: વિવેક અને શેષ. એનું પરિમાણ ૬૫૦૦ શ્લોક જેવડું છે. એની હાથપોથી વિ. સં. ૧૨૦૫માં લખાયેલી મળે છે. એમાં શરૂઆતમાં નીચે મુજબનું અશુદ્ધ પદ્ય છે :
"यत् पल्लवेन विवृत्तं दुर्बोधिं मन्दबुद्धिश्चापि ।
क्रियते कल्पलतायां तस्य विवेकोऽयमतिसुगमः" આ ટીકાનાં બે નામ હોવાથી આ ટીકાને કલ્પલતાવિવેક તેમજ કલ્પપલ્લવશેષ પણ કહે છે. એમાં મૂળનાં પ્રતીક અપાયાં છે. એની પ્રશસ્તિમાં કલ્પલતાને વિબુધમંદિર, પલ્લવને એ મંદિરનો કલશ અને શેષને આનો ધ્વજ કહેલ છે.
કાવ્યકલ્પલતા (લ. વિ. સં. ૧૨૮૦)- આના કર્તા “વાયડ' ગચ્છના જિનદત્તસૂરિના શિષ્ય ૨ ૧૬૯ અને સ્વાદિશબ્દસમુચ્ચય વગેરેના પ્રણેતા અમરચન્દ્રસૂરિ તેમજ “અરિસિંહ છે આ ચાર પ્રતાનોમાં વિભક્ત છે. એમાં એકંદર ૪૫ર જેટલાં પડ્યો છે. ૧. જુઓ જેસલમેરભાંડાગારીયગ્રન્થસૂચી (પૃ.૨૨) ૨. કવિશિક્ષા નામની વૃત્તિ સહિત આ મૂળ કૃતિ કાશીથી વિ. સં. ૧૯૪૨માં પ્રસિદ્ધ થઈ છે અને એનું મરાઠી
ભાષાંતર ગાયકવાડ સરકાર તરફથી છપાયેલું છે. એ બેમાંથી એકે પુસ્તક મારા જોવામાં આવ્યું નથી. જિગન્નાથશાસ્ત્રી સંપાદિત “કાવ્યકલ્પલતાવૃત્તિ” “ચૌખંબા સં. સિરિઝમાં ૧૯૩૧માં પ્રસિદ્ધ છે.] ૩. ગચ્છનું આ નામ “અણહિલપુર પાટણના વાયવ્ય ખૂણામાં પંદર માઈલને અંતરે આવેલા વાયડને આભારી છે. ૪. એમણે સુકૃતસંકીર્તન રચ્યું છે અને વ્હીલરના મતે કવિતારહસ્ય પણ એમની કૃતિ છે. ૫. જુઓ કાવ્યકલ્પલતા (૧, ૨)