Jain Sanskrit Sahityano Itihas Part 01

SR No.: 005505
Original Sutra Author: N/A
Author: Munichandrasuri
Publisher: Jain Dharm Vidya Prasarak Sabha Palitana
Publication Year: 2004
Total Pages: 340
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 8 MB

Page 162

પ્રકરણ ૫ : છંદ શાસ્ત્ર : પ્રિ. આ. ૧૩૪-૧૩૭]
૭૯
સંપ્રદાય-નમિસાધુ સ્વયંભૂ કવિદર્પણના કર્તા અને જયકીર્તિ એ તમામ જૈન ગ્રન્થકારો જયદેવને પિંગલ જેટલું મહત્ત્વ આપવા પ્રેરાયા છે એ બાબત એઓ જૈન હોવાનું સૂચવે છે. વળી એઓ કેદાર કરતાં વધારે પ્રાચીન અને કેદાર જેટલા તો વ્યવસ્થિત લેખક હોવા છતાં વૈદિક ધર્મના અનુયાયીઓમાં એઓ લોકપ્રિય ન બની શક્યા તે પણ એમના જૈનત્વને આભારી હશે. - ઈ. સ.ની દસમી સદીના ઉત્તરાર્ધમાં થઈ ગયેલા ભટ્ટ હલાયુધે પિંગલના છંદ:સૂત્ર ઉપર ટીકા રચી છે. અહીં ૧, ૧૦ અને ૫, ૮ એ બંને ઉપરની ટીકામાં શ્વેતપટના ઉલ્લેખપૂર્વક એમણે નીચે મુજબ B ૧૩૬ કથન કરેલ છેઃ
(૧) “વાસ્તે વ:' રૂતિ પ્રો$ વૈશ શ્વેતપત્તિfમ:' (૨) “ ‘મતોડપિ વિતાન' જેતપન દુ"
‘વિત્રપાડા ૨ મો ' તેન તાથમિવૈતન્ !'
આ પૈકી જવાન્ત વ:” એ જયદેવચ્છિન્દાસ્ નામની કૃતિના પહેલા અધ્યાયનું ચોથું સૂત્ર છે. મવતો દિ વિતાનં” એમ અ. પમાં જોવાય છે. “વિત્રપક્વાડ નો ' એ અ.૬ માં છે. આથી “શ્વેતપટ’ તે જયદેવ જ છે એમ અનુમાન કરાય છે અને એ અનુમાનને આધારે જયદેવ શ્વેતપટ એટલે શ્વેતાંબર મનાય છે.
કેદારકૃત વૃત્તરત્નાકર ઉપર સુલ્હણે વિ. સં. ૧૨૪૬માં પ્રવૃત્તિ રચી છે. એમાં એમણે નીચે મુજબ ઉલ્લેખ કર્યો છે :
" 'अन्यदतो हि वितानं' इति शूद्रश्वेतपटजयदेवेन यदुक्त भौगिति चित्रपदा गः इत्यनेन गतार्थत्वात्'' આથી ઉપરના અનુમાનને ટેકો મળે છે.
સમયનિર્ણય–ભટ્ટ હલાયુધ જયદેવનો મુખ્યતયા નિર્દેશ કરીને ઉલ્લેખ કર્યો છે એ હિસાબે એઓ ઈ. સ. ની દસમી સદીના ઉત્તરાર્ધ જેટલા તો પ્રાચીન છે જ એટલે કે વિ. સં. ૧૦૫૬ પૂર્વે થયા છે.
ઈ. સ. ૧૦૦૦ કરતાં પહેલાં થઈ ગયેલા સ્વયંભૂએ સયંભૂ છંદ (૧-૧૪૪)માં નીચે મુજબ B ૧૩૭ ઉલ્લેખ કર્યો છે :૧. એમના છંદોડનુશાસનને અંગે મેં “જયકીર્તિનું છંદોડનુશાસન” નામના લેખમાં વિચાર કર્યો છે. આ લેખ
અહીંના (સુરતના) “દિગંબર જૈન” (વ. ૪૩, અં. ૪)માં છપાયો છે. ૨. જુઓ જયદામનું (પૃ. ૩૩). ૩. જુઓ જયદામની પ્રસ્તાવના (પૃ. ૩૩). ૪. આ “કલિ.’ હેમચન્દ્રસૂરિકૃત છંદોડનુશાસન (અ. ૧)માં પણ છે. ૫. વૃત્તરત્નાકર (અ. ૧-૬)ને અંગેની આ વૃત્તિ મુંબઈ વિદ્યાપીઠના સામયિકમાં (Arts Nos.26, 28 & 29)માં
ત્રણ કટકે ઈ.સ. ૧૯૫૧, ૧૯૫૩ અને ૧૯૫૪માં અનુક્રમે છપાઈ છે. ૬. જુઓ જયદામની પ્રસ્તાવના (પૃ. ૩૧). ૭. આ કૃતિ “JBBRASમાં” ઈ. સ. ૧૯૩૫માં છપાઈ છે.