Nyayamanjari Ahanika 06 07 08 09

SR No.: 005499
Original Sutra Author: N/A
Author: Jayant Bhatt, Nagin J Shah
Publisher: L D Indology Ahmedabad
Publication Year: 1992
Total Pages: 450
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 9 MB

Page 333

પ્રત્યભાવ એટલે ? સિદ્ધ કરવામાં પ્રયોજક હેતુ નથી, કારણ કે અગ્નિસંયોગથી ઉત્પન્ન થતા અને નાશ પામતા, પાર્થિવ પદાર્થોમાં રહેનારા ગંધ, રસ, રૂપ અને સ્પર્શનું અનેકત્વ દેખાય છે. 153. રાંસારામવનપ્રવેશ
___मार्गास्त एते त्रय एव दोषाः । एषां प्रहाणोद्यममादधानो
न जन्ममृत्यू पुनरभ्युपैति ॥ 153. સંસારરૂપ કારાગારના મકાનમાં પ્રવેશવાના માર્ગે આ ત્રણ જ દેષો છે. આ ત્રણ દોષોને નાશ કરવા ઉદ્યમ કરનારે તેમને નાશ કરી] ફરીથી જન્મ-મરણ પામતે નથી.
[૮. માવાક્ષા] 154. પુનરુત્પત્તિ: pયમાd: [વાયસૂત્ર ૨. ૨. ૨૬] | જયં પુનરુપत्तिरुच्यते आत्मनः शरीरस्य वा ? तत्रात्मनो नित्यत्वादुत्पत्तिरेव नास्ति, का कथा 'पुनः'शब्दार्थस्य ?. शरीरस्य तूत्पत्तिरस्ति, न तु पौनःपुन्येन । न हि मृतं शरीरं तदेव पुनरुत्पद्यते । तस्मात् पुनरुत्पत्तिः प्रेत्यभाव इत्यवाचकं सूत्रम् ।
[૮. પ્રત્યભાવ૫રીક્ષા] 154. તૈયાયિક – પ્રત્યભાવ એટલે પુનઃ ઉત્પત્તિ [ન્યાયસૂત્ર ૧. ૧. ૧૯].
શંકાકાર – કોની પુનઃ ઉત્પત્તિ તમે કહે છે – આત્માની કે શરીરની છે ત્યાં આત્મા તે નિત્ય હેઈ, તેની ઉત્પત્તિ નથી જ, તે પછી “પુન:”શબ્દના અર્થની તે વાત જ શી ? શરીરની ઉત્પત્તિ થાય છે, પરંતુ ફરી ફરીને નહિ. ભરેલું શરીર તેનું તે જ ફરી ઉત્પન્ન થતું નથી. તેથી “પ્રત્યભાવ એટલે પુનઃ ઉત્પત્તિ' એ સૂત્ર અવાચક છે, અનર્થક છે. .
155. ૩ + “પુનઃ'શદ્વારા સનત કવયિgu qÚનરાકાવાस्मनश्च स्थायित्वेन क्रियाभ्यावृत्तिसम्भवात् तस्यैव पुनः पुनरुत्पत्तिः ब्रमः, उत्पत्तिवन्मरणमपि । सोऽयमात्मन एव मृत्वा पुनर्जन्म प्रेत्यभाव इति ।
155. નીયાયિક – અમે ઉત્તર આપીએ છીએ. પુનઃ શબ્દનો અર્થ જે પ્રયત્નપૂર્વક ઉપદેશવામાં આવેલ છે તેને છોડી દે શક્ય ન હોઈ અને આત્મા સ્થાયી હોવાથી આત્મામાં એકની એક ક્રિયાની પુનરાવૃત્તિ સંભવતી હેઈ, અમે આત્માની જ પુનઃ ઉત્પત્તિ કહી છે. ઉત્પત્તિની જેમ મરણ પણ આત્માનું જ કહ્યું છે. આત્માનું જ મરીને પુનઃ જન્મવું એ પ્રત્યભાવ છે.
156. ननु जन्ममरणे उभे अपि नित्यत्वादात्मनो न संस्त इत्युक्तम् । सत्यं, शरीरादिसंयोगवियोगयोस्तु तथाऽभिधानान्न दोषः । मरणमात्मनो भोगायतनदेहेन्द्रियादिवियोग उच्यते, जन्म तु तत्सम्बन्धः । ते एते विपच्यमानकर्माशयानुसा