Nyayamanjari Ahanika 06 07 08 09

SR No.: 005499
Original Sutra Author: N/A
Author: Jayant Bhatt, Nagin J Shah
Publisher: L D Indology Ahmedabad
Publication Year: 1992
Total Pages: 450
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 9 MB

Page 330

દોષલક્ષણવિચાર तदनेन रूपेण संसारकारणत्वज्ञापनार्थम् । धर्माधर्मनिर्मितो हि शरीरादिदुःखाधिष्ठानसम्बन्धः । तद्बीजस्य च कर्मणः कारणं दोषाः कर्मणि पुमांसं प्रवर्तयन्तीति प्रवर्तनालक्षणा इत्युक्ताः ।
142. શંકાકાર – દેનું સ્વરૂપ પ્રત્યેક આત્માને સાક્ષાત અનુભવાતું હોઇ, પ્રત્યક્ષ જ છે, તે પછી શા માટે દોષના સ્વરૂપને લક્ષણથી નિરૂપવામાં આવે છે ?
નૈયયિક – તમારી વાત સાચી છે. તેમનું સ્વરૂપ પ્રત્યેક આત્માને અનુભવાતું હેવા છતાં, એમનું જે પ્રવર્તનલક્ષણવ જણાવાયું છે તે તો આ પ્રવર્તનારૂપે દેષો સંસારનું કારણ છે એ જણાવવા માટે છે. શરીર વગેરે દુઃખાધિષ્ઠાને સાથે આત્માને સંબંધ ધર્માધર્મથી નિર્મિત છે, ધમધમના કારણભૂત કમ ( પ્રવૃત્તિ) છે અને કમનું કારણ દે છે. દેષો પુરુષને કર્મમાં પ્રવૃત્ત કરે છે, એટલે દોષોને પ્રવતનાલક્ષણ કહ્યા છે.
143. परसन्तानवर्तिनां दोषाणामप्रत्यक्षत्वात् तत्प्रतीतये प्रवर्तनालक्षणत्वकथनमिति त्वपव्याख्यानम् , अल्पप्रयोजनत्वादिति ।
(143. બીજાઓના આત્મામાં રહેલા દોષ અપ્રત્યક્ષ હેઈ, તે અપ્રત્યક્ષ દેના જ્ઞાન માટે પ્રવતનાલક્ષણનું કથન કરવામાં આવ્યું છે એમ સમજાવવું એ અપવ્યાખ્યાન છે, કારણ કે આ વ્યાખ્યાનથી કંઈ ખાસ અર્થ સરતો નથી.
14. તેવાં હોવાનાં ત્રણ રાશયો ભવન્તિ – રાગો દેવો મોઢ રૂતિ | तत्रानुकूलेश्वर्थेष्वभिलाषलक्षणो रागः । प्रतिकूलेष्वसहनलक्षणो द्वेषः । वस्तुपारमार्थ्यापरिच्छेदलक्षणो मिथ्याध्यवसायो मोहः ।
144. તે દેના ત્રણ વર્ગો છે – રાગ, દ્વેષ અને મોહ. અનુકૂળ અર્થોમાં થતા અભિલાષ જેનું લક્ષણ છે તે રાગ છે. પ્રતિકૂળ અર્થોમાં થતું અસહન જેનું લક્ષણ છે તે ષ છે. વસ્તુના માથાથ્યનું અજ્ઞાન જેનું લક્ષણ છે તે મિથ્યા અધ્યવસાય મેહ છે.
___145. ननु चेासूयालोभमानमदमत्सरादिदोषान्तरसम्भवात् कथं त्रय एव दोषाः ? न, ईर्ष्यादीनां यथानिर्दिष्टेष्वेवान्तर्भावात् ।
145. શંકાકાર – ઈષ્ય, અસૂયા, લેભ, માન, મદ, મત્સર વગેરે બીજા દોષો સંભવતા હેઇ, દે ત્રણ જ છે એમ કેમ કહેવાય ?
નિયાયિક – દે ત્રણ જ છે, કારણ કે ઇર્ષ્યા વગેરેનો સમાવેશ નિર્દિષ્ટ ત્રણમાં જ થઈ જાય છે. :
146. कामा मत्सरः स्पृहा तृष्णा लोभ इति पञ्चप्रकारो रागपक्षः । स्त्रीसंभोगेच्छा कामः । यदन्यस्मै निवेद्यमानमपि वस्तु धनवन्न क्षीयते तदपरित्यागेच्छा मत्सरः । अनात्मीयवस्त्वादित्सा स्पृहा । पुनर्भवप्रतिसन्धानहेतुभूतेच्छा तृष्णा । निषिद्धद्रव्यग्रहणेच्छा लोभ इत्यभिलाषप्रकारभेदात् रागपक्ष एवायम् ।