Nyayamanjari Ahanika 06 07 08 09

SR No.: 005499
Original Sutra Author: N/A
Author: Jayant Bhatt, Nagin J Shah
Publisher: L D Indology Ahmedabad
Publication Year: 1992
Total Pages: 450
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 9 MB

Page 327

પ્રવૃત્તિ એટલે શું?
133 પૂર્વકૃત શુભ-અશુભ કર્મોના સંસ્કારને લીધે જ પૂર્વકૃત શુભ-અશુભ કર્મોના સંસ્કારવાળા આત્માની સાથે આ મન શરીરદેશમાં સંગ પામે છે. તે સંગમાં જ “જીવન”શબ્દને વ્યવહાર થાય છે ફલદાનાભિમુખ કમના સંસ્કાર સહિતને આત્મમઃસંગ જીવન છે એમ વિદ્વાને કહે છે. આત્મા સાથે સંયોગ પામેલું મન તે તે ઉપપત્તિસ્થાનમાં – જયાં જ્યાં દેહસંબંધ અનુભવાય છે તે તે સ્થાનમાં - નાનાવિધ ભોગનું સાધન બની તે દ્વારા સંસારનું કારણ બને છે. આત્મા અને મન નિત્ય હોઈ તેમ જ સંસાર અનાદિ હે આ પ્રશ્ન ન ઊઠાવવો જોઇએ કે સૌપ્રથમ આત્મા અને મનને સંયોગ ક્યારે થયો ? પ્રથમ' નામને કઈ કાળ સંભવ નથી, કારણ કે આસિગ પણ પૂર્વસર્ગસાપેક્ષ છે. ઈવર પણ કર્મના ઉપર આધાર રાખીને જ વિચિત્ર જગતનું સર્જન કરે છે એ અમે નિર્ણન કર્યું છે, એટલે વધુ વિસ્તાર રહેવા દઇએ. 134. વિઘત વાઢિvi વ તરસ્ટેન્દ્રિયાશ્વસાઉથતામ્ |
बन्धनिमित्तं मन इति मनस्विना यत्नतो हेयम् ॥ 134. સુખ વગેરે ભોગ સાધી આપતું અને ચંચળ ઇન્દ્રિયનું સારથિપણું વહન કરતું મન બંધનું કારણ છે એમ સમજીને ડાહ્યા પુરુષે પ્રયત્નપૂર્વક મનને ત્યજવું જોઇએ.
[ રિપીણા] 135. પ્રવૃત્તિનુદ્ધિશરીરમ: વિસૂત્ર ૨.૨.૨૭]
वागिति वर्णात्मकशब्दकारणसंयोगाद्यच्यते, नेन्द्रियमिति व्याख्यातम् । વૃદ્ધિનિતિ મન હોયતે, નેપબ્ધિ: | સારી પ્રસિદ્ધમ્ ! તેવામારમો વ્યાપાર, तैर्वा आरम्भ इति सर्वथा तदीयक्रिया प्रवृत्तिरित्युच्यते ।
[૬. પ્રવૃત્તિ પરીક્ષા] 135. નિયાયિક – “પ્રવૃત્તિ એટલે વાફ, બુદ્ધિ અને શરીરને આરંભ' (ન્યાયસૂત્ર ૧. ૧. ૧૭]. “વાફ” શબ્દ વડે અહીં વર્ણાત્મક શબ્દના કારણભૂત સંગ વગેરે કહેવાયા છે, વાફ ઈન્દ્રિય નથી એ અમે અગાઉ સમજાવ્યું છે. “બુદ્ધિ શબ્દ વડે અહીં મન કહેવાયું છે, જ્ઞાન નહિ. શરીર તે પ્રસિદ્ધ છે. તેમને આરંભ અર્થાત વ્યાપાર, અથવા તે તેમના વડે થતે આર ભ અર્થાત વ્યાપાર; આમ સર્વથા તેમની ક્રિયાને પ્રવૃત્તિ કહેવામાં
આવે છે.
136સી , દ્વિવિઘા પુગ્યા ૨ | તત્ર પાલિ વાર ચતુર્વિધા, मनसा त्रिविधा, शरीरेण . त्रिविधैवेति दशविधा । वाचा प्रवृत्तिः तत्रानृतपरुषसूचनासम्बद्धवचनरूपा चतुर्विधा । परद्रोहपरद्रव्याभिलाषनास्तिक्यानुध्यानरूपा त्रिविधा मनसा प्रवृत्तिः । हिंसास्तेयप्रतिषिद्धमैथुनाचरणरूपा त्रिविधा शरीरेण प्रवृत्तिः । मैथुनग्रहणमेवंप्रकारसुरापानाधुपलक्षणार्थम् । सेयं दशविधा प्रवृत्तिरनवरतमभिज्वलतो निरतिशयदुःखवेदनादायिना नरकानलस्येन्धनम् ।