Page Text
________________
१.२
માનસ જ્ઞાનો
व्यापारसाध्यत्वासम्भवात् , करणरहितायाश्च क्रियाभिनिर्वत्तेरदर्शनादिति ।
131 स्मृति, अनुमान, आराम, संशय, प्रतिक, वन, 6 मे साना तेमन સુખ દુઃખ, ઇચ્છા, દ્વેષ વગેરે આન્તર વિષયોને ગ્રહણ કરનાર જ્ઞાને મનને પુરવાર કરનાર બીજા લિંગ છે જ, કારણ કે તેઓ બાદ્રિયના વ્યાપારથી ઉત્પન્ન થવા અસંભવ છે અને કરણ વિના તે ક્રિયા પાર પડતી દેખાતી નથી.
132. स्मृतिस्तावन्मनेाजन्यैव । अनुमानागमज्ञानं तु परोक्षार्थविषयत्वान्मानसम् । संशयो मानसोऽपि कश्चिद्वक्ष्यते । प्रतिभा मानसी दर्शितैव-'श्वो मे भ्राताऽऽगन्ता' इति । स्वप्नज्ञानमुपरतेन्द्रियग्रामस्य भवत् कथं न मानसम् ? तर्कोऽपि संशयवत् क्वचिद्विषये मानसो भवत्येव । सखादीनां तु ज्ञप्तिवदुत्पत्तिरपि मनोनिबन्धनैव, कार्याणामात्मगुणानामुत्पत्तौं प्रत्यासन्नकारणान्तरसम्भवेऽप्यात्ममन:संयोगस्यावधृतसामर्थ्यस्यासमवायिकारणत्वात् । अतश्च विषयानुभवजन्येऽपि सुखादौं मनस्संयोगः कारणम् । सुखादीनां च बोधस्वरूपत्वं स्वसंवेद्यत्वं च निरस्तम् । अतस्तदुपलब्धौ मनस एव कारणता।
132. સ્મૃતિ મને જન્ય જ છે. અનુમાનજ્ઞાન અને આગમજ્ઞાન પરોક્ષ અથ વિષયક बोध भानस छ. ४ सशय भानस ५९५ हेवाय छे. ' भा। मा४ मावश' मे આકારનું પ્રાભિજ્ઞાન માનસ છે એ અમે દર્શાવ્યું છે જ, જેની ઈન્દ્રયોના વ્યાપાર શાન્ત થઈ ગયા છે એવી વ્યક્તિને થતું સ્વપ્નજ્ઞાન માનસ કેમ ભહિ ? તર્ક પણ સંશયની જેમ ક્યારેક માનસ હોય છે જ. સુખ વગેરેના જ્ઞાનની જેમ સુખ વગેરેની ઉત્પત્તિ પણ મનને કારણે જ થાય છે, કારણ કે આત્મગુણરૂપ જ્ઞાન વગેરે કાર્યોની ઉત્પત્તિમાં બીજા પ્રત્યાયન કારોને સંભવ હોવા છતાં જે આત્મમનઃસંયોગનું સામર્થ્ય આ કાર્યોની ઉત્પત્તિમાં નિણીત થઈ ગયું છે તે આ કાર્યોની ઉત્પત્તિમાં અસમવાયીકારણ છે. અને એટલે જ સુખ વગેરે વિષયાનુભવજન્ય હોવા છતાં તેમની ઉત્પત્તિમાં મન:સંયેગ કારણ છે. સુખ વગેરે જ્ઞાનસ્વરૂપ છે અને સ્વસવેદ્ય છે એને (= એ બૌદ્ધ મતન) નિરાસ અમે કર્યો છે. તેથી સુખના જ્ઞાનમાં મન જ કારણ છે.
133. तदिदं मनः पूर्वकृतशुभाशुभकर्मसंस्कारवताऽऽत्मना तद्वशादेव शरीरदेशे संयोगं प्रतिपद्यते । तत्रैव च जीवनव्यवहारः । विपच्यमानकर्माशयसहितः आत्ममन:संयोगा जीवनमिति हि वदन्ति । संयुक्तं चात्मना मनस्तेषु तेषूपपत्तिस्थानेषु नानाविधभागसाधनतया संसारकारणं भवति । नित्यत्वादात्ममनसोः अनादित्वाच्च संसारस्य नेदं चोदनीयं – प्रथममेव कथमात्ममनसोस्संयोग इति । न हि प्रथमो नाम कश्चित् कालः समस्ति, आदिसर्गस्यापि पूर्वसर्गसापेक्षत्वात् । ईश्वरोऽपि कर्मापेक्ष एव विचित्रस्य जगतः नष्टेति निर्णीतमेतदिति कृतं विस्तरेण ।
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 005499 |
| Book Title | Nyayamanjari Ahanika 06 07 08 09 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Jayant Bhatt, Nagin J Shah |
| Publisher | L D Indology Ahmedabad |
| Publication Year | 1992 |
| Total Pages | 450 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 9 MB |