Nyayamanjari Ahanika 06 07 08 09

SR No.: 005499
Original Sutra Author: N/A
Author: Jayant Bhatt, Nagin J Shah
Publisher: L D Indology Ahmedabad
Publication Year: 1992
Total Pages: 450
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 9 MB

Page 275

માનવશરીરે પાર્થિવ છે એ નૈયાયિક મતને વેદનું સમર્થન ૨૫૧ અનુક્રમે કેવળ જલજન્ય [કેવળ અગ્નિજન્ય] વગેરે શરીરમાં, સહકારી કારણ તરીકે જોડાયેલા પાર્થિવ આદિ અવયવોની સહાયને લીધે સ્થય વગેરેની ઉપલબ્ધિ થાય છે. તેથી આપણું મનુષ્ય આદિનાં શરીરે પાર્થિવ છે.
12. वेदे च तथैव व्यवहारो दृश्यते । अग्नीषोमीयादिपशाः प्रलयकाले यजमानस्य वा प्रेतस्य पात्रचयनकर्मणि 'सूर्य ते चक्षुर्गमयतात्' इत्याग्रुपक्रभ्य 'पृथिवी ते शरीरम्' इति पठयते । तच्च प्रकृतिगामित्ववचनं, यद्यतः प्रकृतेरुत्थितं तत्तस्यामेव लीयतामित्यर्थः । तत्र यथा तैजसं चक्षुरिति सूर्याख्ये तेजसि उद्गमन. मुपदिष्टमेनं पृथिव्यां शरीरस्येति ।
12 વેદમાં પણ તેવાં જ વચનો દેખાય છે. અગ્નિષોમીય પશુના પ્રલયકળે કે મૃત યજમાનના પાત્રચયનકર્મમાં “તારી ચક્ષુ સૂર્ય પ્રતિ જાઓ” એ વાક્યથી શરૂ કરી “તારું શરીર પૃથ્વી પ્રતિ જાઓ” એમ કહ્યું છે. પ્રકૃતિ (=ઉપાદાનકારણ સમવાયીકારણુ) પ્રતિ જવાનું કહેતું આ વચન છે. જે વસ્તુ જે પ્રકૃતિમાંથી ઉત્પન્ન થયેલી છે તે વસ્તુ તે પ્રકૃતિમાં લય પામે એવો એને અર્થ છે. ત્યાં જેમ ચહ્ન તેજસ (અર્થાત તેજ – અગ્નિરૂપ ઉપાદાનકારણમાંથી જન્મેલી) હેઈ સૂર્ય નામના તેજમાં – અગ્નિમાં જવાને તેને ઉપદેશ છે, તેમ શરીર પાર્થિવ હેઈ પટ્ટીમાં જવાને શરીરને ઉપદેશ છે. 13. તમાત પૃથિવ્યવરયમરમાદ્રિ
देहो निबद्ध इति नात्र सतां विवादः । सोऽयं च दुःखवसतेर्भवमन्दिरस्य
___स्तम्भः कठोर इति यत्नत एव हेयः ।। 13. નિષ્કર્ષ એ કે આપણું માનવ આદિનાં શરીર પાર્થિવ અવય વડે બનેલાં છે એ બાબતે અહીં કોઈ પુરુષોને વિવાદ નથી. દુ:ખને જ્યાં વસવાટ છે એવા ભવમ દિરને કઠોર સ્તંભ શરીર છે, માટે તેને પ્રયત્નપૂર્વક ત્યજવું જોઈએ.
* [ શિયાળીક્ષા ] 14. વારસાવક્ષશ્રોત્રાળદ્રિકા મતેભ્યઃ [ગ્યાયસૂત્ર ૨.૨.૨૨] | अत्रेन्द्रियाणां विषयोपलब्धिकारणत्वं सामान्यलक्षणं प्रसिद्धमेव । विभागोऽपि पञ्चबाह्यन्द्रियाणीत्येष सूत्रित एव । स चानन्तरमेव तीर्थान्तरकथितकर्मेन्द्रियनिषेधात् साधयिष्यते ।
[૨. ઇન્દ્રિય પરીક્ષા ] 14. ઘાણ, રસન, ચક્ષુ, સ્પર્શન અને શ્રેત્ર ઈન્દ્રિય [અનુક્રમે પથ્વી, જળ, તેજ (અગ્નિ, વાયુ અને આકાશ એ] ભૂતોમાંથી ઉત્પન્ન થયેલી છે [ન્યાયસૂત્ર ૧. ૧. ૧૨]. રૂપ આદિ વિના જ્ઞાનનું કારણ હેવાપણું એ ઈન્દ્રિયેનું સામાન્ય લક્ષણ પ્રસિદ્ધ જ છેબેન્દ્રિયો પાંચ છે એ પ્રમાણે આ ઇન્દ્રિયવિભાગ પણ આ સૂત્રમાં જણાવી દીધો