Nyayamanjari Ahanika 06 07 08 09

SR No.: 005499
Original Sutra Author: N/A
Author: Jayant Bhatt, Nagin J Shah
Publisher: L D Indology Ahmedabad
Publication Year: 1992
Total Pages: 450
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 9 MB

Page 118

સાધુઅસાધુશખવિભાગ સંભવ નથી એ પૂર્વપક્ષ शब्दस्वरूपं लोके प्रसिद्ध, प्रत्यक्षादिप्रमाणातीतत्वात् । न तावत् साध्वसाधुशब्दः प्रविवेकेन लोकतोऽवगम्यते । कृतश्रमश्रवणयुगलकरणिकासु प्रमितिषु शब्दस्वरूपमेव केवलं विषयतामुपयाति, न जातु तद्गतं साधुत्वमसाधुत्वं वा । न हि शब्दत्वादिजातिवत् उदात्तादिधर्मवच्च साध्वसाधुतायां कस्यचिदपि श्रौत्रः प्रत्ययः प्रसरति । प्रत्यक्षप्रतिषेधे च सति तत्पूर्वकसम्बन्धग्रहणासम्भवादनुमानमपि निरवकाशमेव । शब्दस्तु द्विविधः पुरुषप्रणीतो वैदिको वा । तत्र पुरुषप्रणीतः प्रत्यक्षानुमानविषयीकृतार्थप्रतिपादनप्रवण एव भवति इति तदपाकरणादेव पराकृतः । वैदिकस्तु सम्प्रति चिन्त्यो वर्तते । स हि सिद्धे साधत्वे तद्विधौं सिद्धे चासापत्वे तन्निषेधे व्याप्रियते । न पुनस्तत एव तत्सिद्धियुज्यते । तथाऽभ्युपगमे वा दुरुत्तरमितरेतराश्रयमवतरति - विधिनिषेधसिद्धा साध्वसाधशब्दसिद्धिः, साध्वंसाधशब्दसिद्धौ च विधिनिषेधसिद्धिरिति ।
188. સાધુ-અસાધુ શબ્દોને વિવેક કરાવીને તે દ્વારા વ્યાકરણ દાર્થવ્યુત્પત્તિનું કારણ બને છે એમ જે તમે કહેતા હે તે વેદની જેમ વ્યાકરણનું સ્વતંત્રપણે શાસ્ત્રપણું ઘટતું ન હોવાથી તેમ જ વ્યાકરણ વેદનું અંગ હોવાનું પ્રસિદ્ધ હેવાથી અપેક્ષિત અર્થ સાથે એને સંબંધ વેદિક વિધિ (= વેદનું આજ્ઞાવાક્ય) વડે ઈચ્છવો જોઈએ. પરિણામે કઈ વિધિના અંગ તરીકે વ્યાકરણ અવસ્થાન કરે છે એ કહેવું જોઈએ. “સાધુ શબ્દો વડે બેલવું જોઈએ અસાધ શબ્દ વડે ન બેલવું જોઈએ' આ વિધિ-નિષેધના અંગ તરીકે વ્યાકરણ અવસ્થાન કરે છે એમ જે તમે કહેતા હો તે આ બે વિધિ-નિષેધને આપણે વિચારીએ. શું તે બે વિધિ-નિષેધ પ્રકરણમાં પાઠત છે (પ્રયાજ વગેરેની જેમ) કે અનારભાધીત છે (“#g gfમયી ગુરુ ની જેમ) કે કલુપ્તાધિકાર છે (“વિત્રયા થત'ની જેમ) કે કાધિકાર છે (વિશ્વજિતની જેમ) ? અથવા આ વિચારણું રહેવા દઈએ, કારણ કે આ વિચારણા બહુ લાંબી છે [એના બદલે] સાધુ-અસાધુ શબ્દ અપ્રસિદ્ધ હેઈ આ વિધિ-નિષેધના વિષયે કયા બને છે એ વિચારીએ. “ત્રીહિ જડે યજે' “લંજને ન ખાય એમાં વ્રીહિ અને કલંજના સ્વરૂપને આપણે લેકતઃ જાણીએ છીએ, એટલે તેમના વિશેના વિધિ-નિષેધનું જ્ઞાન દુઘટ નથી. પરંતુ જેમ ત્રાહિ અને મયંજનું સ્વરૂપ લેકમાં પ્રસિદ્ધ છે તેમ સાધુ-અસાધુ શબ્દન સ્વરૂપ લેકમાં પ્રસિદ્ધ નથી, કારણ કે પ્રત્યક્ષ વગેરે પ્રમાણેની ત્યાં પહેચ નથી, તેમ જ લેકતા પણ સાધુ અસાધુ શબ્દને ભેદ જ્ઞાત થતું નથી. શ્રમપૂર્વક કર્ણયુગલ દ્વારા જન્મતા પ્રમિતિરૂ૫ જ્ઞાનમાં શબ્દનું સ્વરૂપ જ કેવળ વિષય બને છે પણ શબ્દગત સાધુત્વ કે અસાધુત્વ વિષય બનતું નથી. કોઈનું પણ શ્રૌત્ર પ્રત્યક્ષ જેમ શબ્દાવ જાતિ અને ઉદાત્ત -વગેરે ધર્મોમાં પ્રસરે છે તેમ સાધુત્વ-અસાધુત્વમાં પ્રસરતું નથી. સાધુ-અસાધુત્વને ગ્રહણ કરનાર પ્રમાણ તરીકે પ્રત્યક્ષને પ્રતિષેધ થતાં પ્રત્યક્ષપૂર્વક થતા વ્યાપ્તિસંબંધના પ્રહણને સંભવ રહેતો ન હેઈ અનુમાન પણ સાધુ-અસાધુત્વને ગ્રહણ કરવા અવકાશ પામતું નથી. શબ્દ બે પ્રકારને છે–પુરુષપ્રણીત અને વેદિક. તેમાં પુરુષપ્રણીત શબ્દ, પ્રત્યક્ષ અનુમાને જે અને વિષય તરીકે ગ્રહણ કરેલ હોય તે અર્થનું જ પ્રતિપાદન કરવાનું વલણ ધરાવે છે,