Nyayamanjari Ahanika 06 07 08 09

SR No.: 005499
Original Sutra Author: N/A
Author: Jayant Bhatt, Nagin J Shah
Publisher: L D Indology Ahmedabad
Publication Year: 1992
Total Pages: 450
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 9 MB

Page 112

તૈયાયિક મતને ઉપસંહાર _179. પદો સાથે મળીને કાર્ય કરતા હેઈ, તેમના પિતાના અર્થોનું અભિધાન કરવાની ઈચ્છાથી તેઓ ઉચ્ચાર દ્વારા બહાર નીકળતા નથી પરંતુ પ્રધાન કાર્ય જ કરવાની ઇરછાથી તેઓ ઉચ્ચાર દ્વારા બહાર નીકળે છે. તેથી કુમારિક ભટ્ટે કહ્યું છે કે વાકષાર્થનું જ્ઞાન કરાવવાની તેમની [મુખ્ય] પ્રવૃત્તિમાં પિતાના અર્થનું જ્ઞાન કરાવવાની [ ગણ] પ્રવૃત્તિ પણ પદે અવશ્યપણે કરે છે જ–જેમ લાકડાં બીજાના સહકારમાં પાકરૂપ મુખ્ય ફળને ઉત્પન્ન કરવામાં પિતાને વ્યાપાર કરે છે ત્યારે જ્વાલારૂપ પિતાનું સ્વતંત્ર ગૌણ ફળ પણ ઉત્પન્ન કરે છે જ. [શ્વેવાર્તિક, વાજ્યાધિકરણ, લેક ૩૪૩ ] 180. એથે ચુપરિમૂછ gવિક્ષરસમુમિકમાનારી
संस्कारोदारपत्रा कुसुमचयवती प्रोल्लसद्भिः पदाथै : । प्रज्ञावल्ली विशाला फलति फलमिदं स्वादु वाक्यार्थतत्त्वं
नैराकाझ्यं तु सान्द्रे हृदय उपगते यान्ति यस्मिन् पुमांसः ।। 180. વિશાળ પ્રજ્ઞાવલ્લી છે. તેનું મૂળ વ્યુત્પત્તિ ( = પદ પદાર્થના સંકેત સંબંધનું ગ્રહણ) છે. પદેને સમૂહ એ તેના ફુટતાં અંકુરની શોભા છે. [પૂર્વ વર્ણના ] સંસ્કાર એ તેનાં વિસ્તૃત પાંદડાં છે. પ્રફુટિત પદાર્થોથી તે પુના ગુછોવાળી છે. તેને વાગ્યાથતત્વરૂપ આ સ્વાદુ ફળ લાગ્યું છે. તે ફળની તીવ્ર ઈચ્છા કરનાર પુરુષોનાં હૃદયમાં તે ફળ પહોંચતાં તે પુરૂષની ઈચ્છા સંતૃપ્ત થઈ જાય છે. 181. ગાણું –
पदात् प्रभति या चैषा प्रज्ञा ज्ञातुर्विजम्भते । पुष्पिता सा पदार्थेषु वाक्यार्थेषु फलिण्यति ॥ तस्मादनया नीत्या संसर्गप्रत्ययो भवति साधुः ।
संसष्टाश्च पदार्था वाक्यार्थ इति न्यवेदि प्राक् । 18. અને કહ્યું પણ છે કે પદથી માંડીને જ્ઞાતાની જે આ પ્રજ્ઞા વિકસે છે તે પાર્થોમાં પુષિત થઈને પછી વાક્યર્થોમાં ફળે છે.
નિષ્કર્ષ એ કે આ રીતે સંસર્ગસંબંધનું એગ્ય જ્ઞાન થાય છે અને સંસ્કૃષ્ટ પદાર્થો વાકષાર્થ છે એમ તે અમે પહેલાં જણાવી ગયા છીએ.
[ પાકરણપ્રયોજન ] 182. ટોવાળ્યવહાસિદ્ધિ
પ્રા િવરામિતાલુપા | स एव वेदेऽप्यवधारणीयः
तत्रापि तान्येव पदानि तेऽर्थाः ॥ आह–लोके प्रमाणान्तरपरिच्छेद्यत्वाद् वाक्यार्थस्य तदवगमोपायत्वं शब्दानां