Page Text
________________
ક્રિયા શબ્દોને વાચ્યાર્થ
૨૧૫ લાવને વ્યવસાય કરતે માણસ પાકયિા કરતું હોય કે લણત હોય ત્યારે જ પાચક', 'सा' यात नथी, अन्य समये ५ तेने 'पाय' 'सा' हवामां आवे छे. मीन પ્રકારના પાક વગેરે [ભાવમાત્રના વાચક ?] ક્રિયાશબ્દો, પૂર્વઅપર એ ક્રમરૂપ સાધ્યસ્વભાવ छोरी सिद्ध स्वभाव पामेली ठियानुगनिधान ४२ छे. तेथी [पाणि निसूत्र 'गतिकारकोपपदात् कृत् ।' १.२.१३८ ५२ना कायमi] थुछ है। प्रत्यय व अभिधान पामेला धाव દ્રવ્ય જેવો અને ક્રિયા જેવો સમજાય છે.” જેણે એકાન્તપણે સાધ્યમાન અવસ્થા છેડી દીધેલી છે એવી ક્રિયાને તેઓ ( = વૈયાકરણ) ક્રિયા કહેતા નથી [ અર્થાત્ સાધ્યરૂપ અવસ્થાવાળી प्रियाने । तेमा छिया गोछे ], मेटले ॥ [ 248 ] यु छ 'ठिया वा.'
154.
अन्यत्प्रवृत्तौं शब्दस्य निमित्तमवगम्यते ।
अभिधेयं तु तस्यान्यदित्ययं प्रथमः क्रमः ॥ पाचकादिशब्दानां हि प्रवृत्तिनिमित्तं क्रिया, अभिधेयास्तु कादयः ॥
क्वचित्पुनर्यदेवास्य स्यात्प्रवृत्तिनिबन्धनम् । तस्यैव वाच्यता भावप्रत्ययान्तपदेष्विव ॥ इत्येवं लेशतस्तावन्नाम्नां वृत्तिरुदाहृता ।
आख्यातानां तु वाच्योऽर्थः पुरस्ताच्चर्चयिष्यते ।। 154. શબ્દનું પ્રવૃત્તિનિમિત્ત અન્ય જણાય છે અને તેનું અભિધેય અન્ય હોય છે એવો આ પ્રથમ ક્રમ છે. પાચક વગેરે શબ્દનું પ્રવૃત્તિનિમિત્ત ક્રિયા છે અને તેમના અભિધેયો ર્તા વગેરે છે. વળી, કેટલીક વાર શબ્દનું જે પ્રવૃત્તિનિમિત્ત હોય છે તે જ અભિધેય હોય છે; ઉદાહરણાર્થ ભાવપ્રત્યયાન્ત શબ્દોમાં જે પ્રવૃત્તિનિમિત્ત હોય છે તે જ અભિધેય હોય છે. આમ સંક્ષેપમાં નામોની અભિધાવૃત્તિ જર્ણવી. પરંતુ આખ્યાતના (verbs) वाश्यायनी या मा ५२ री|. ___155. उपसर्गनिपातानां नाम्नामिव विभागतः ।
प्रयोगप्रतिपत्तिभ्यामनेकार्थोऽवगम्यते । उपसर्गाः प्राचुर्येण क्रियायोगे वर्तन्ते, 'उपसर्गाः क्रियायोगे' इति [पाणिनि ९.८.५९] स्मरणात् । केचित्त नामभिरभिसम्बन्ध्यन्ते, यथा ईषदर्थवाचिन: 'आपिशंग' इत्यादयः । अन्ये क्रियागर्भतया नाम्ना सम्बध्यन्ते यथा 'प्रगतं वयो यस्य स प्रवयाः' इति । अन्ये धातोर्विचित्रार्थतामापादयन्तस्तद्विशेषणतया सम्बध्यन्ते । यथोक्तम्
उपसर्गवशादातुरर्थान्तरविलासकृत् । विहाराहारसंहारप्रहारपरिहारवत् ॥
| SR No. | 005498 |
| Book Title | Nyayamanjari Ahanika 04 05 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Jayant Bhatt, Nagin J Shah |
| Publisher | L D Indology Ahmedabad |
| Publication Year | 1989 |
| Total Pages | 332 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 9 MB |