Page Text
________________
વ્યક્તિ વાચાર્યું છે એ પક્ષ
२०५ 132. अत्राभिधीयते । न जातिः पदस्यार्थो भवितुमर्हति । पदं हि विभक्त्यन्तो वर्णसमुदायो, न प्रातिपदिकमात्रम् । तत्र च प्रकृतिप्रत्ययावितरेतरान्वितमर्थमभिधत्त इति स्थितम् । द्वितीयादिश्च विभक्तिः प्रातिपदिकादुच्चरन्ती प्रातिपदिकार्थगतत्वेन स्वार्थमाचष्टे । युगपच्च त्रितयं विभक्त्यर्थः कारकं लिङ्गं संख्या च । न चैतत् त्रितयं प्रातिपदिकार्थे जातावन्वेति । न जातिः कारकम् । न च जातेः स्त्रीपुंनपुंसकविभागः । न चास्या द्वित्वादियोग इति । ... ____132. व्यक्तिवाच्यार्थवाही- सानो उत्तर अभे आपाये छीमे पानी अाति ઘટતું નથી, કારણ કે પદ એ છેડે વિભકિતના પ્રત્યયવાળ વર્ણોને સમુદાય છે, કેવળ પ્રાતિપદિક (=વિભકિતના પ્રત્યય વિનાને વણેને સમુદાય નથી અને ત્યાં એકબીજા સાથે જોડાયેલા પ્રકૃતિ અને પ્રત્યય અન્વિત અર્થનું અભિધાન કરે છે એ સ્થિર થયું છે. પ્રાતિપાદિકમાંથી સંભળાતી દ્વિતીયા વગેરે વિભકિત પ્રતિપાદિકના અર્થ સાથે જોડાયેલારૂપે પિતાના અર્થને જણાવે છે. વિભકિતને ત્રિતયરૂપ અર્થ- કારક લિંગ અને સંખ્યા યુગપત છે. પ્રાતિપાદિકના અર્થરૂપ જાતિમાં આ ત્રિતા નથી. જાતિ કારક નથી. જાતિમાં સ્ત્રી-પુ–નપુંસક એ વિભાગ નથી. જાતિને દ્વિવ આદિ સંખ્યા સાથે સંબંધ નથી.
__133. ननु व्यक्तिलक्षणया सर्वमुपपत्स्यते इत्युक्तम् । न च युक्तमुक्तम् । सकृत्प्रयुक्तं पदमंशेन कञ्चिदर्थमभिदधाति, ततोऽर्थान्तरं लक्षयति, तद्गतत्वेन पुनः लिङ्गसंख्याद्यभिधत्ते इति न प्रातीतिकोऽयं क्रमः । . .
133. ति ५२थी ६९॥ ६॥२॥ व्यरित ज्ञात यश, ५४ी व्यति ॥२॥ मधु ઘટશે એમ જાતિપાના પાકારે કહ્યું છે પણ તે ઉચિત કહ્યું નથી. એક્વાર પ્રજાયેલું ५६ मशथी अर्थने (तिने) अलियाथी नावे छ, पछी अर्थान्तरने (व्यजितने) લક્ષણાથી જણાવે છે, ફરી વળી વ્યક્તિમાં રહેતા હોવાના કારણે લિગ, સંખ્યા વગેરેને તે अभिधाथी वे छ- २॥ म प्रतीतिमा याते. नथी..
साक्षात्तदन्वितत्वेन कथ्यमानं त्वसङ्गतम् । तद्भवेदग्निना सिञ्चेदित्यादिविधिसन्निभम् ॥ ननु पुंसीव सामान्ये कारकत्वं भविष्यति ।
व्यक्त्यन्तरितमित्येष युक्तो वैभक्तिकोऽन्वयः ॥ प्रातिपदिकार्थसामान्यगतत्वेनैव विभक्त्या खार्थोऽभिधीयते, न लक्षितव्यक्तिवृत्तित्वेन, यतोऽभिधानवैशसं स्यात् । स च विभक्त्यर्थो जातौ साक्षादसम्भवन् व्यक्त्यन्तरितो भविष्यति ।
| SR No. | 005498 |
| Book Title | Nyayamanjari Ahanika 04 05 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Jayant Bhatt, Nagin J Shah |
| Publisher | L D Indology Ahmedabad |
| Publication Year | 1989 |
| Total Pages | 332 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 9 MB |