Page Text
________________
વિસંવાદદોષનું નિવારણ
કેવળ, ઉપલક્ષણાર્થે કર્યો છે (અર્થાત વેદનું પ્રમાણ છે જ એ સૂચવવા કર્યો છે.) વેદના અપ્રામાણ્યની કલ્પના સારી નથી, કારણ કે કર્મનું સાગુખ્ય હેતાં પ્રચુરપણે ફળ દેખાય છે.
184. अपि च चित्रातः पशवो भवन्तीत्येतावानेव शास्त्रार्थः । आनन्तर्ये तु न किञ्चित् प्रमाणमस्ति । अयं तु प्रत्यक्षादिविसंवाद आनन्तर्यविषयः । चित्रादिचोदना त्वनिर्दिष्टकालविशेषविषयेति विषयभेदान्न सा तेन बाध्यते । तदाह भट्टः
आनन्तर्यविसंवादो नाविशेषप्रवर्तिनीम् । चोदनां बाधितुं शक्तः स्फुटाद्विषयभेदतः ।। इति [चित्राक्षेपपरि० श्लो० ४]
यत्त कर्मस्वभावपर्यालोचनया चित्रादेरनन्तरफलत्वमुक्तम् यत्कालं हि मर्दनं तत्कालं मर्दनसुखमिति तदेतदत्यन्तमनभिज्ञस्याभिधानम् , विधिफलानां क्रियाफलतुल्यत्वानुपपत्तेः । इह किञ्चिद्विधिफलं भवति, किञ्चित् क्रियाफलम् । कृष्यादौ तु भूमिपाटनादि क्रियाफलं, सस्यसम्पत्तिस्तु विधिफलम् । कः पुनः कृष्यादौ विधिः ? अस्ति वार्ताविद्यायां, वृद्धोपदेशो वा कश्चिद्विधिः । अन्वयव्यतिरेको वा तत्र विधिस्थानीयौ भविष्यतः । लोकेऽपि च 'वेतनकामः पचति' इत्यादौ पाकक्रियाफलमोदनः, विधिफलं तु वेतनम् । तत्र क्रियाफलानामेवैषनियमो यत् क्रियानन्तरभावित्वम् । विधिफलानां तु वेतनादीनां नास्ति कालनियमः । इष्टावपि हविर्विकारादि क्रियाफलं सद्यो भवति, पशुपुत्रादि तु विधिफलम् अनवच्छिन्नकालम् । अत एव मर्दनसुखं क्रियाफलमिति सद्यो भवति, मुद्नतस्तु पुसः सेवाफलमनियतफलम् ।
ग्रामकामो महीपालं सेवेतेत्येवमादिषु ।
लौकिकेषु विधिष्वस्ति न कालनियमः फले ॥ आयुर्वेदोपदिष्टानामप्यौषधविधीनां न क्रियावत् सद्य एव फलदर्शनम् , अपि तु कालापेक्षमेवेति न फलानन्तर्ये किञ्चित् प्रमाणम् ।
184. उपरांत, सिवायजथा पशुओ। [] थाय के गेटो । शास्त्रनो २थ छे. આનન્તર્યની બાબતમાં તે કંઈ પ્રમાણુ નથી. પણ પ્રત્યક્ષ આદિ સાથે આ વિસંવાદ તે આનર્યવિષયક વિસંવાદ છે. ચિત્રા વગેરે વેદવિધિને વિષય તે અનિર્દિષ્ટકાિિવશેષ છે, એટલે એનાથી જુદા [અનારકલવિશેષરૂ૫] વિષયવાળા વિસંવાદથી તેને બાધ થાય નહિ. તેથી જ કુમારિલ ભટ્ટ કહે છે કે અવિશે કાલવિષયક વેદવિધિને બાધ કરવા અનન્તરકાલવિષયક વિસંવાદ સમર્થ નથી કારણ કે સ્પષ્ટપણે તેમના વિશે જુદા છે. જેમ જે વખતે માલિસ કરાવીએ છીએ તે વખતે જ માલિસનું સુખ પ્રાપ્ત થાય છે તેમ ચિત્રાદિ યજ્ઞકર્મનું ફળ પણ તરત જ મળે છે એમ જે કર્મના સ્વભાવની પર્યાલચનાને આધારે કહેવાયું છે તે અત્યન્ત
| SR No. | 005498 |
| Book Title | Nyayamanjari Ahanika 04 05 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Jayant Bhatt, Nagin J Shah |
| Publisher | L D Indology Ahmedabad |
| Publication Year | 1989 |
| Total Pages | 332 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 9 MB |