Page Text
________________
રેરાનચિંતામણિ ]
૨૯૯
અંશ નિગોદના જીવને ઉત્પત્તિસ્થાનમાં પહેલે સમયે હોય છે. તે પછીના સમયમાં તે જ્ઞાનાંશ વધતો જાય છે. એમ ઠેઠ બાકીના એકેન્દ્રિય, બેઈન્દ્રિય, તેઈન્દ્રિય, ચઉરિન્દ્રિય અને પંચેન્દ્રિય જીવોમાં પણ જેમ જેમ ઈન્દ્રિયલબ્ધિ અને યુગલબ્ધિ વધતી જાય, તેમ તેમ જુદી જુદી જાતના ક્ષપશમને અનુસારે અનુકમે જ્ઞાનાંશ વધતા વધતા ઘાતી કર્મો હઠે ત્યારે સંપૂર્ણ જ્ઞાન થાય છે.
પ્રશ્ન–આત્માનું લક્ષણ “જ્ઞાન” કહ્યું તેથી એમ સાબીત થાય છે કે સાસ્ના (ગળકંબલ) અને બળદની પેઠે આત્માથી જ્ઞાન અલગ ન જ મનાય. અને જે તેમ માનીએ તે આત્માને સર્વ પદાર્થોનું સંપૂર્ણ જ્ઞાન હોવું જોઈએ તે કેમ હેતું નથી? વળી જ્ઞાનસ્વરૂપ આત્મા અમુક બાબત જાણતો નથી એ પણ ન જ કહી શકાય. તેમજ જ્ઞાનસ્વરૂપી આત્માને (૧) સંશય, (૨) અવ્યક્ત (અસ્પષ્ટ) બેધ, (૩) અબોધ (નહિ જાણવાપણું ), (૪) અને વિપરીત બોધ (ગેરસમજણ) કઈ રીતે ઘટે?
ઉત્તર - જે કે આત્મા જ્ઞાનસ્વરૂપ છે તે પણ જ્ઞાનાવરણયાદિ કર્મરાજાના પંઝામાં સપડાયેલ હોવાથી તેને એક પદાર્થમાં નિરંતર ઉપયોગ ટકતો નથી. આમ કહેવામાં ખરૂં રહસ્ય એ છે કે જેટલા કાકાશના, ધર્માસ્તિકાયના, અધર્માસ્તિકાયના પ્રદેશ છે તેટલા જ એક આત્માના પ્રદેશ છે. તેમાં મધ્યભાગે. આઠ પ્રદેશે ગાયના આંચળની માફક ઉપર નીચે બે વિભાગમાં ચાર-ચાર પ્રદેશ રહેલા હોવાથી તે રૂચક પ્રદેશ કહેવાય છે. તે સિવાયના તમામ આત્મપ્રદેશે ઉકળતા પાણીની માફક ઉપર નીચે આદિ સ્થલે ફર્યા કરે છે. એટલે જયારે પાણી ઉકળતું હોય ત્યારે તે જેમ ખદખદે છે, (ચારે બાજુ ફરે છે) તેમ મન, વચન, કાયાના વ્યાપારવાળા આત્માના દરેક પ્રદેશે જ્યાં સુધી તેરમા ગુણસ્થાનકથી આગળ ન જાય એટલે ગપ્રવૃત્તિ ચાલુ રહે, ત્યાં સુધી દરેક સમયે સાંકળની કડી(ઓ)ની માફક સંબદ્ધ રહેલા આત્મપ્રદેશ ઉપરથી નીચે અને નીચેથી ઉપર આવે છે. એટલે માથાના આત્મ પ્રદેશે પગે આવે અને પગના આત્મપ્રદેશે માથાના ભાગમાં આવે. એમ દરેક સમયે થાય. સત્ય પરિસ્થિતિ (બીના) આવી છતાં પણ એક પણ પ્રદેશ આત્માથી અલગ થતો જ નથી. જેમ પવનથી જલાશયનું પાણી હાલે, તેથી પાણીના કણિયા પણ હાલે છે, પણ તેથી તે કણીયા જલથી જુદા પડતા નથી, તેમ આત્મપ્રદેશે દરેક સમયે હાલે તે પણ આત્માથી કઈ પણ પ્રદેશ જૂદો પડતો નથી. પરંતુ ઘણાં (નાના અસંખ્યાતા પ્રમાણ) પ્રદેશો માંહે માંહે છુટા પડી જાય. આમ કહે
૧ ગાયના આચળ.
૨ આ જ ઈરાદાથી જવાસ્તિકાયના સ્કંધ, દેશ, પ્રદેશ એમ ત્રણ મેદો જ કહ્યા છે. પુદ્ગલાસ્તિકામાં તો અંધથો એક પ્રદેશ જૂદો પડે છે. માટે સ્કંધ, દેશ, પ્રદેશ, પરમાણુ એમ ચાર ભેદ કહ્યા છે.
૨૭
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 005485 |
| Book Title | Deshna Chintamani Part 03 04 05 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Vijaypadmsuri |
| Publisher | Jain Granth Prakashak Sabha |
| Publication Year | |
| Total Pages | 616 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 14 MB |