Deshna Chintamani Part 03 04 05

SR No.: 005485
Original Sutra Author: N/A
Author: Vijaypadmsuri
Publisher: Jain Granth Prakashak Sabha
Total Pages: 616
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 14 MB

Page 243

|શ્રી વિજયપાસરિકૃતસિદ્ધભગવંતનું ટૂંકમાં સ્વરૂપ. અહીં શરૂઆતમાં એ સમજવું જરૂરી છે કે-જ્યારે સિદ્ધ ભગવંતે જીવ (સ્વરૂપ) છે તે જીવનું સર્વવ્યાપી લક્ષણ શું ? આને ઉત્તર આ પ્રમાણે સમજે-જેનું ચેતના સ્વરૂપ હોય તે જીવ કહેવાય. એટલે ઓછા વધતા પ્રમાણમાં જેની અંદર જ્ઞાન, દર્શન, ચારિત્ર, તપ, વીર્ય, ઉપગ હોય તે જીવ કહેવાય. કહ્યું છે કે
નાણું ચ દંસણું ચેવ, ચરિત્ત ચ ત તહા !
વીરિયં ઉગે ય, એય જીવસ્ય લકખણું ૧ ચેતના સ્વરૂપ એ જીવનું સામાન્ય લક્ષણ કહેવાય એટલે તમામ જીવોમાં ઓછા વધતા પ્રમાણમાં ચેતના તો હોય જ. અને ૧ મતિજ્ઞાન, ૨ શ્રુતજ્ઞાન, ૩ અવધિ જ્ઞાન, ૪ મન:પર્યવજ્ઞાન, ૫ કેવલજ્ઞાન, ૬ મતિ અજ્ઞાન ૭ કૃત અજ્ઞાન, ૮ વિભંગ જ્ઞાન, ૯ ચક્ષુદર્શન ૧૦ અચક્ષુદર્શન, ૧૧ અવધિ દર્શન અને ૧૨ કેવલદર્શન, એમ બાર ઉપગ એ જીવનું વિશેષ લક્ષણ કહેવાય. - દુનિયામાં તમામ જી ઉપયોગવાળા હેય છે, કારણ કે લબ્ધિઅપર્યાપ્ત સૂક્ષમ સાધારણ વનસ્પતિના જીવને ઉપજવાનાં પહેલે સમયે પણ અક્ષર ( જ્ઞાન )ને અનંતમે ભાગ ઉઘાડે રહે છે. તે (અક્ષરને અનંતમા ભાગ જેટલા) અલ્પ જ્ઞાનને કર્મ સ્વરૂપને પામેલા એવા ત્રણે લોકના (કાર્મણ વર્ગણાના) કેઈ પણ પુદગલો ઢાંકી શકે જ નહિ. અને જો તેમ બને તે જીવ અજીવમાં કાંઈ પણ તફાવત રહે જ નહિ. આ બાબત શ્રી નંદીસૂત્રની ચૂર્ણિમાં કહ્યું છે કે –“Rasીવા રહ્ય અતિમાનો નિરગુણા ત્તિ ચિદર, ગg go વિ સાવલિ તો જીવો મરીવત્તi gramત્તિ ચાલુ પ્રસંગે દષ્ટાંત એ છે કે-જેમ સૂર્ય પુષ્કલ ગાઢ વાદળાંના સમૂહથી ઢંકાયો હોય તો પણ તેને કંઈક પ્રકાશ તે ખુલ્લો હોય જ છે કે જે દ્વારા દિવસની ખાત્રી થઈ શકે છે. એમ ન હોય તે રાત દિવસને તફાવત જાણી શકાય નહિ. તેમ અહીં તમામ જીને અક્ષરને અનંતમે ભાગ ખુલ્લો હોય છે. ઉપર કહેવામાં આવ્યું તેમ સહુથી ઘેડામાં છેડે જ્ઞાનને ૧ જે દ્વારા પદાર્થનું સ્વરૂપ જણાય તે લક્ષણ કહેવાય, કહ્યું છે કે –
" लक्ष्यते वस्तुतत्त्वं अनेनेति लक्षणमसाधारणधर्म "
જે ધર્મ અલક્ષ્યમાં ( જેનું લક્ષણ બાંધવું હોય તે લક્ષ્ય કહેવાય. તે સિવાયના પદાર્થો અલક્ષ્ય કહેવાય. ) ન રહે તે અસાધારણ ધર્મ કહેવાય. તેના બે ભેદ છે-૧ સામાન્ય ધર્મ (ગુણ), ૨ વિશેષ ધર્મ (પર્યાય. જેમ પુદ્ગલને વર્ણ એ સામાન્ય ધર્મ ( સામાન્ય લક્ષણ ) કહેવાય, અને તે જ વર્ણના પીત વગેરે જે ભેદ, તે વિશેષ ધર્મ ( વિશેષ લક્ષણ છેકહેવાય, તેમ ચેતન્ય એ જીવનું સામાન્ય લક્ષણ અને ઉપગ એ વિશેષ લક્ષણ કહેવાય.
૨ અક્ષર એટલે સાકાર (જ્ઞાન) ઉપયોગ અને અનાકાર એટલે દર્શન ઉપયોગ.