Ratnakaravatarika

SR No.: 005476
Original Sutra Author: N/A
Author: Dalsukh Malvania
Publisher: L D Indology Ahmedabad
Publication Year: 1993
Total Pages: 254
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 23 MB

Page 72

१.७.]
प्रमाणं व्यवसायात्मकम् । દર્શકતાને લીધે છે, અને વિષયપદર્શકતા તે દર્શનની ઉત્પત્તિ થતાં જ તમે માની છે. અને જો આમ હોય તે-ક્ષણક્ષય અને સ્વર્ગ પ્રાપણુશક્તિ આદિમાં પણ દર્શનની વિષપદશકતા સિદ્ધ કેમ નહીં થાય ? અર્થાત્ સિદ્ધ થશે.
(प.) व्यवसायोत्पत्ताविति विकल्पोत्पत्तौ । यत्रैवेत्यादि श्लोकाद्ध ग्रन्धेऽस्ति अपराद्ध गुरुमुखाद्विख्यते-"अभ्यासपाटवापत्तितारतम्यादिभेदतः ।' यत्रैव च एनां कल्पनाम् अस्य निर्विकल्पकदर्शनस्य । व्यवसायं विनैवेत्यादि । अत्र पातनिका-नन्यस्माभिः प्रमाणतेत्युक्तम , भवांच विषयोपदर्शकत्वं व्यवस्थापयतीति कोऽयं न्याय इत्येवंरूपा ।
(टि.) तत्रेदमित्यादि । दर्शनस्येति निर्विकल्पकप्रत्यक्षस्य । व्यवसायेति विकल्पोत्पत्तौ । तमन्तरेणेति नीलादिविकल्पं विना । यत्रैवेत्यादि । "अभ्यासपाटवासत्तितारतम्यादिभेदतः ।" इति पूर्वार्धम् । एनामिति संवृति विकल्पम् । यदुक्तं “अनिरूपिततत्त्वार्था प्रतीतिः संवृतिर्मता" । अस्येति निर्विकल्पकस्य । तमिति विकल्पम् । तन्मात्रेति विपयोपदर्शकत्वमात्रहेतुत्वात् । तस्येति प्रामाण्यस्य ।
___ अथाध्यवसानपर्यवसानो व्यापारो दर्शनस्य-इत्यव्यवसायव्यापारवत एवास्य विषयोपदर्शकत्वमवतिष्टते, न पुनस्तमन्तरेणेति चेत् । तदप्यल्पम्, निर्विकल्पककार्यत्वेन व्यवसायस्य ततो भिन्नकालत्वात् तेन तस्य व्यापारवत्वानुपपत्तेः । अस्तु वैतत् । तथापि तव्यापारभूतोऽसौ व्यवसायो दर्शनगोचरस्योपदर्शकः, अनुपदर्शको वा स्यात् ? यद्युपदर्शकः, तदा स एव तत्र प्रवर्तकः प्रापकश्च स्यात् । ततोऽपि संवादकत्वात् प्रमाणम्, न पुनस्तत्कारणीभूयमाभेजानं दर्शनम् । अथानुपदर्शकःः कथं दर्शनं तज्जननात् स्वविपयोपदर्शकम् , अतिप्रसङ्गात् , संशयविपर्ययकारणस्यापि तस्य स्वविषयोपदर्शकत्वापत्तेः ? दर्शनविषयसामान्यव्यवसायित्वाद् विकल्पस्य तज्जनकं दर्शनं स्वविषयोपदर्शकम्, नेतरदिति चेत् । तदशस्यम्, दर्शनविपयसामान्यस्यान्याऽपोहलक्षजस्यावस्तुत्वात्, तद्विषयव्यवसायजनकस्य वस्तूपदर्शकत्वविरोधात् ।
બૌદ્ધ-દર્શનનો વ્યાપાર અધ્યવસાય સુધી છે, માટે અધ્યવસાયરૂપ વ્યાપારવાળું જ દર્શન વિષપદશક છે, પરંતુ અધ્યવસાયાત્મક વ્યાપાર વિનાનું દશન વિષપદશક નથી.
જૈન-આ બરાબર નથી. કારણ કે-અધ્યવસાય-વ્યવસાય-વિકપ એ નિર્વિક૯૫કના કાયરૂપ હોવાથી નિર્વિકલપકથી ભિન્નકાલીન છે, માટે નિર્વિકલપકને
વ્યવસાય વડે વ્યાપારવાળું કહી શકાય નહીં. અથવા એમ હોય તે પણ એ દશનના વ્યાપારરૂપ વ્યવસાય. દર્શનના વિષયને ઉપદેશક છે કે અનુપદશક છે ? જે ઉપદેશક હોય તે વ્યવસાય જ દશનવિષયમાં પ્રવર્તક અને પ્રાપક થશે, અને એ રીતે સંવાદક હોવાથી વ્યવસાય જ “પ્રમાણુ થશે. પરંતુ વ્યવસાયના કારણરૂપ દશને તે પ્રમાણ નહીં થાય. અનુપદશક હોય તે-વિકલપને १ तदत्यलम्-मुपा.