Page Text
________________
૨. ૨૨]
नैयायिकसंमतं तमसोऽभात्वम् । s ૧ અવધિજ્ઞાનનો ઉદ્ધવ અવધિજ્ઞાનાવરણીય કર્મના વિલયવિશેષ-ક્ષશમ વિશેષથી છે. અને તેમાં ભવ એટલે દેવ-નારકરૂપ જન્મ અને ગુણ એટલે સમ્યગ્દશનાદિ પ્રત્ય-હેતુ છે. તેમાં ભવપ્રત્યય અવધિ દેવ અને નારકોને છે, તથા ગુણપ્રત્યય અવધિ મનુષ્ય અને તિય"ને છે. અવધિજ્ઞાનને વિષય રૂપી દ્રવ્ય જેવાં કે પૃથ્વી-પાણી-અનિ-વાયુ-અધકાર-છાયા વિગેરે છે.
२ अत्र न्यायमार्गानुयायिनः सं गिरन्ते-ननु पृथिव्यादीनां चतुर्णा सका वर्णयन्तु द्रव्यताम् । तिमिरच्छाययोस्तु द्रव्यतावाचोयुक्तियुक्तिरिक्तैव । भासामभाव एव हि तमश्छाये गदतां सच्छारे । तथाहि-शशधरदिनकरकरनिकरनिरन्तरप्रसरासम्भवे सर्वतोऽपि सति तम इति प्रतीयते । यदा तु प्रतिनियतप्रदेशेनाऽऽतपत्रादिना प्रतिबद्धस्तेजःपुञ्जो यत्र यत्र न संयुज्यते तदा तत्र तत्र च्छायेति प्रतीयते. प्रतिबन्धकाभावे तु स्वरूपेणाऽऽलोकः समालोक्यत इत्यालोकाभाव एव तमश्छाये । यदि च तमो द्रव्यं भवेत् , तदा रूपैवद्रव्यस्य संस्पर्शाव्यभिचारात् , स्पर्शवद्र्व्यस्य च महतः प्रतिघातहेतुत्वात् तरलतरतुङ्गतङ्गत्तरङ्गपरम्परोपेतपारावारावतार इव, प्रथमजलधरधाराधोरणीधौताअनगिरिगरीयः शृङ्गप्रतिवादिनीव, निर्यन्निर्झरझात्कारिवारिदुर्वारशीकरासारसिच्यमानाभिरामाऽऽराममहीरहसमूहप्रतिच्छन्द इव च प्रवृत्ते तिमिरभर संचरतः पुंसः प्रतिबन्धः स्यात् . भूगोलकस्येव चाऽस्याऽवयवभूतानि खण्डावयविद्रव्याणि प्रतीयेरन् । एवं छायायामपि, इति कथं ते द्रव्ये भवेताम् ! ॥
$ ૨ અહીં અન્ધકાર અને છાયાને રૂપી દ્રવ્ય તરીકે જણાવ્યા તેથી ન્યાયમાર્ગના અનુયાયી નિયાયિક અને વૈશેષિક આ પ્રમાણે કહે છે –
રૂપિદ્રવ્યની ગણનામાં પૃથ્વી-જલ-તેજ અને વાયુ આ ચારને તમે દ્રવ્ય તરીકે ભલે કહો. પરંતુ તમે અંધકાર અને છાયાને પણ દ્રવ્યરૂપે કહો છો તે યુક્તિયુક્ત નથી. કારણ કે આલોકન–પ્રકાશને અભાવ એ જ અંધકાર અને છાયા છે એમ કહેવું શોભે. તે આ પ્રમાણે–સૂર્ય ચન્દ્ર આદિના કિરણોને કેઈપણ સ્થળે જરાએ સંચાર ન હોય ત્યારે અન્ધકારને અનુભવ થાય છે, અને જ્યારે પ્રતિનિયત-મર્યાદિત દેશમાં રહેલ છત્રાદિથી પ્રતિબદ્ધ થઈને પ્રકાશ પુંજ જ્યાં જ્યાં સંયુક્ત થતો નથી ત્યાં ત્યાં છાયાને અનુભવ થાય છે, અને જ્યારે છત્રાદિરૂપ પ્રતિબંધક અભાવ હોય અર્થાત્ આલેકને-પ્રકાશને રોકનાર કંઈ ન હોય ત્યારે આલેક પિતાના સ્વરૂપે જ પ્રતીયમાન થાય છે. આ પ્રમાણે અંધકાર અને છાયા બને–આકાભાવરૂપ છે. વળી જે દ્રવ્ય રૂપવાળું હોય તે અવશ્ય સ્પશવાળું હોય. આથી જે અધકાર દ્રવ્ય હોય તો-રૂપવાળા દ્રવ્યને
यतोऽभावानुभव इत्यादि । भावान्तरेति भूतलादेः पटादेवा, मृत्तिण्डादः कपालादेवा दर्शनाद् भवेत् । ૧ "વિzage H I
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 005476 |
| Book Title | Ratnakaravatarika |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Dalsukh Malvania |
| Publisher | L D Indology Ahmedabad |
| Publication Year | 1993 |
| Total Pages | 254 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 23 MB |