Page Text
________________
१२६
उपमानविचारः।
[२. १
यदि सर्वेषां प्रमाणभावस्वीकारः सुविचारगोचर चरिष्णुतामञ्चति तत्प्रमाणद्वैतवादमदस्त्यज्यताज्जैनाः । एतदिति(दपि) मलिनमानसमावहति । तेषां परोक्षांशत्वेन प्रामाण्याङ्गीकारात् । ननु वहिमानयं पर्वतनितम्ब इत्यत्रानुमानमन्तरेण धनञ्जयसत्त्वं कथं सिद्धिपद्धतिमादधाति ? मेवम् , तदा परोक्षात्कथं चिभिन्नानामेवानुमानादीनां प्रामाण्याभ्युपगमात् । स्याद्वादमताभिप्रायेण द्वैतस्यानुमानादिभिः कथञ्चिद्भिन्नस्यैव सम्मतत्वात् ।
९ उपमानं तु नैयायिकमते तावत्--कश्चित् प्रेष्यः प्रभुणा प्रेषयांचके 'गवयमानय' इति । स गवयशब्दवाच्यमर्थमजानानः कञ्चन वनेचरं पुरुषमप्राक्षीत्'कीदृग् गवयः' इति ? स प्राह-'यादृग् गौस्तादृग् गवयः' इति । ततस्तस्य प्रेष्यपुरुषस्याऽरण्यानीं प्राप्तस्याऽऽसातिदेशवाक्यार्थस्मरणसहकारि गोसदृशगवयपिण्डज्ञानम् 'अयं स गवयशब्दवाच्योऽर्थः' इति प्रतिपत्तिं फलरूपामुत्पादयत् प्रमाणमिति ।
१० मीमांसकमते तु येन प्रतिपत्रा गौरुपलब्धो न गवयः, न चाऽतिदेशवाक्यं गौरिव गवयः' इति श्रुतम्, तस्य विकटाटवीपर्यटनलम्पटस्य गवयदर्शने प्रथमे समुत्पन्ने सति यत्परोक्षे गवि सादृश्यज्ञानमुन्म जति–'अनेन सदृशः स गौः' इति, 'तस्य गोरनेन सादृश्यम्' इति वा, तदुपमानम्
"तस्माद् यत् स्मयते तत् स्यात् सादृश्येन विशंपितम् ।
प्रमेयमुपमानस्य सादृश्यं वा तदन्वितम्" ।। [मी लो० उप०३७] इति वचनादिति तदुच्यते । एतच्च परोक्षभेदरूपायां प्रत्यभिज्ञायामेवान्तर्भावयिष्यते ।
હું ૯ અને ઉપમાન નૈયાયિકને મતે આ પ્રમાણે છે
કેઈ એક શેઠે નેકરને કહ્યું કે–ગવય રિઝ) લઈ આવે, નેકર “ગવય શબ્દના વાગ્ય-પદાર્થનું સ્વરૂપ જાણ ન હતો, તેથી તેણે કઈ નવાસી પુરુષને ગવર્ય પદાર્થનું સ્વરૂપ પૂછયું કે-ગવય કેવો હોય ? ત્યારે તે વનવાસી પુરુષે કહ્યું કે “જેવું ગાયનું સ્વરૂપ હોય છે, તેવું ગવયનું સ્વરૂપ હોય છે. અર્થાત્ ગાયના જેવો ગવય હોય છે એ વાક્યને સાંભળીને તે નાકર વનમાં ગયે.
ત્યાં ગવયને જોતાં જ તે નેકરને તે ગવયપિંડમાં પૂર્વોક્ત વનવાસી પુરુષના વાક્યર્થના મરણના સહકારથી ગાયના સદશ્યવાળા ગવયપિંડનું જે જ્ઞાન થયું તેને પરિણામે આ એ ગવયશબ્દનો વાચ્ય-પદાર્થ છે એ પ્રકારની ફલપ્રતિપત્તિજ્ઞપ્તિ થઈ તેથી ગોસદશ ગવયપિંડ હોય છે એવું જ્ઞાન એ ઉપમાન પ્રમાણ છે.
S ૧૦ મીમાંસકના મતે ઉપમાનનું સ્વરૂપ આ પ્રમાણે જે પ્રમાતાએ ગાયને જાણેલ છે પણ ગવયને જાણેલ નથી તેમજ ગાયને એવો ગવય હોય છે એવું ઉપદેશવાક્ય પણ સાંભળેલ નથી, તેને જંગલમાં ફરતાં પહેલી જ વાર ગવય જોવામાં આવતાં-આની સમાન તે ગાય છે અથવા તે ગાયની આની સાથે
१. न वा मु।
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 005476 |
| Book Title | Ratnakaravatarika |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Dalsukh Malvania |
| Publisher | L D Indology Ahmedabad |
| Publication Year | 1993 |
| Total Pages | 254 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 23 MB |