Page Text
________________
१२०
प्रामाण्याप्रामाण्ययोरुत्पत्तिक्षप्तिविचारः । । १.२१ ____समाधान-मेम नही बने. १२९५ -पूर्व उसनु ता५य नथी : બધાં જ્ઞાન સંવાદક છે, પરંતુ જે સ્થળે પૂર્વજ્ઞાન અને ઉત્તરજ્ઞાનના વિષયમાં વ્યભિચાર ન હોય અર્થાતુ અવિનાભાવ હોય તે સ્થળે જ અન્ય જ્ઞાનને સંવાદક કહીએ છીએ.
૮. વળી, પ્રામાણ્ય નિર્ણય સ્વતઃ જ છે, એવું સમર્થન કરવામાં તત્પર વિદ્વાન મીમાંસકને મતે સવ' શબ્દને અર્થ આત્મા પોતે છે કે આત્મીય-પિતાનું છે? પહેલે પક્ષ યુકત નથી, કારણ કે-જે જ્ઞાન પોતે પિતાને બોધ કરાવવામાં પણ આંધળું હોય તે પછી તે સ્વયં પોતાના પ્રામાણ્યરૂપ ધર્મને નિશ્ચય કઈ રીતે કરાવી શકે ? અર્થાત્ ન કરાવી શકે. બીજે પ માને તે તો પર્ણપણે કપટનાટકની રચના કરવાની તમારી ચતુરાઈ જ પ્રકટ થાય છે, કારણ કેપ્રકારાન્તરથી તમોએ અમારા જ મતનો આશ્રય કર્યો એમ કહેવાશે. કારણ કે અમોએ આત્મીય એટલે કે જ્ઞાનના પોતાના જ ગ્રાહકથી પ્રામાણ્યને નિશ્ચય સ્વીકારેલ છે.
(१०) पाथान्तरे इति तरङ्गिणीतोयज्ञाने ।
(टि०) अर्थक्रियेत्यादि । अस्येति अर्थक्रियाज्ञानस्य । साधननिर्भासिन इति प्रवर्तकज्ञानस्य । तथैवति अभ्यासदशापन्नत्वेनैव । अयमिति प्रामाण्यनिश्चयः । तस्येति प्रवर्तकज्ञानस्य । तद्विलक्षणेति अर्थक्रियाज्ञानविपरीतत्वात् । अन्यदप्येकेत्यादि । भिन्नजातीयमिति रूपादसो भिन्नजातीयः।
९ अथ यनैव ज्ञानमात्रं निणीयते तेनैव तत्प्रामाण्यमपि, इति स्वतः प्रामाण्यनिर्णयो वर्ण्यते । नन्वर्थप्राकट्योत्थापितार्थापत्तेः सकाशात् त्वया ज्ञाननिणांतिस्तावदभीप्सामासे । अथग्राकट्यं च यथार्थ-वविशेषणविशिष्टम् , निर्विशेषणं वाऽर्थापत्तिमुत्थापयेत् ? प्राचि पक्षे, तस्य तद्विशेषणग्रहणं प्रथमप्रमाणात् , अन्यस्मात् , स्वतो वा भवेत् ? प्रथमपक्षे, परस्पराश्रयप्रसङ्गः-- निश्चितप्रामाण्याद्रि प्रथमप्रमाणाद् यथार्थत्वविशिष्टार्थप्राकटयग्रहणम् , तस्माच्च प्रथमप्रमाणे प्रामाण्यनिर्णय इति । द्वितीयविकल्प तु अनवस्था--अन्यस्मिन्नपि हि प्रमाणे प्रामाण्यनिर्णायकार्थापत्युत्थापकस्यार्थप्राकट्यस्य यथार्थवविशेषणग्रहणमन्यस्मात् प्रमाणादिति ।
१० अथ स्वतस्तद्विशेषणग्रहणम् । तथाहि-स्वसंविदितमर्थप्राकट्यं तच्चात्मानं निर्णयमानं स्वधर्मभृतं यथार्थत्वमपि निर्णयते । तथा च ततोऽनुमीयमाने ज्ञानं स्वतः प्रामाण्यज्ञप्तिरिति । तदेतदनवदातम् । एवं सत्यप्रामाण्यस्यापि स्वतो ज्ञप्तिप्रसक्तः । स्वतो निश्चितवैतथ्यविशंपणादर्थप्राकट्याद् विज्ञानमनुपीयमानमास्कन्दिताप्रामाण्यमेवानुमीयते । ततः कथं प्रामाण्यवदप्रामाण्यस्यापि स्वतो निणीतिर्न स्यात् ।
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 005476 |
| Book Title | Ratnakaravatarika |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Dalsukh Malvania |
| Publisher | L D Indology Ahmedabad |
| Publication Year | 1993 |
| Total Pages | 254 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 23 MB |