________________
સામુદાયિક વિરોધમાં વધતું જતું
જંગલીપણું
જ્યારે પણ સમાજમાં કે રાજ્યવહીવટમાં કોઈ અનિષ્ટ ઘટના બની રહી છે એમ લાગે ત્યારે તે સામે વિરોધ કરવાનો અને બનતી ત્વરાએ તે અટકાવવા માટે પ્રયત્ન કરવાનો દરેક વ્યક્તિને હક્ક છે. અને આ હક જેમ એક વ્યક્તિને છે તેમ કોઈ પણ સામુદાયિક દળને પણ છે. જ્યારે કોઈ પણ બાબત અંગે રાજ્યસત્તાને ઉદ્દેશીને કરવામાં આવતી વિનવણીઓ, જાહેર સભા બેલાવીને કરવામાં આવતા ઠરાવ અને છાપાંઓ દ્વારા પ્રગટ કરવામાં આવતાં લખાણ નિષ્ફળ જાય છે એમ માલૂમ પડે, ત્યારે એથી પણ વધારે અસરકારક ઉપાય હાથ ધરવાનો પ્રજાને હક્ક છે. અને આમ ન કરવામાં આવે તે તે અનિષ્ટ ઘટનાનાં માઠાં પરિણામે સમાજ અને દેશને સહન કરવાં પડે અને અન્યાયની પરંપરા અબાધિત પણે ચાલ્યા કરે. આવા સંજોગોમાં સામુદાયિક વિરોધ દાખવવાના ઉપાયો બે પ્રકારના હોય છે. એક તે સૌમ્ય અને અહિંસક ઉપાય. એ ઉપાયે કયા હોઈ શકે તેની આપણને ગાંધીજીએ પોતાની હયાતી દરમિયાન પ્રયોગપૂર્વક પૂરી તાલીમ આપી છે. આ ઉપાયો શાન સરઘસ, સૌમ્ય હડતાળ, અસહકાર, સત્યાગ્રહ, સામુદાયિક ઉપવાસ આદિ નામથી જાણીતા
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
