________________
૪૮
સમ્મતિતર્ક પ્રકરણ ભાગ-૧ | પ્રથમ કાંડ | ગાથા-૧૨
અવતરણિકા :
परस्परनिरपेक्षं चोभयनयप्रदर्शितं वस्तु प्रमाणाभावतो न सम्भवतीत्याह - અવતારણિયાર્થ:
અને પરસ્પર નિરપેક્ષ ઉભયનય પ્રદર્શિત વસ્તુ પ્રમાણનો અભાવ હોવાથી સંભવતી નથી, એને કહે છે – ભાવાર્થ :
ગાથા-૧૦ અને ૧૧માં કહ્યું કે દ્રવ્યાર્થિકનયની દૃષ્ટિથી પર્યાયનું કથન અવસ્તુ છે અને પર્યાયાર્થિકનયની દૃષ્ટિથી દ્રવ્યાર્થિકનયનું કથન અવસ્તુ છે તે કથન દ્રવ્યાર્થિકનયને અને પર્યાયાર્થિકનયને જોનારી વિવેક્ષાથી કરીએ તો વિરોધ નથી, પરંતુ વિવક્ષા વગર પરસ્પર નિરપેક્ષ દ્રવ્યાર્થિકનય અને પર્યાયાર્થિકનય દ્વારા બતાવેલ વસ્તુ સંભવતી નથી; કેમ કે જગતવર્તી વસ્તુ માત્ર દ્રવ્યરૂપ છે કે માત્ર પર્યાયરૂપ છે તેમ સ્વીકારવામાં કોઈ પ્રમાણ નથી તેને બતાવે છે –
ગાથા :
दव्वं पज्जवविउयं दव्वविउत्ता य पज्जवा णत्थि ।
उप्पायट्ठिइभंगा हंदि दवियलक्खणं एयं ।।१/१२।। છાયા :
द्रव्यं पर्यायवियुक्तं द्रव्यवियुक्ताश्च पर्याया न सन्ति ।
उत्पादस्थितिभङ्गा हन्त ! द्रव्यलक्षणं एतत् ।।१/१२।। અન્વયાર્થ:
Mવયં પર્યાયથી રહિત, ત્રં દ્રવ્ય, ચ=અને, દ્રવિડત્તા દ્રવ્યથી રહિત, પન્ગવ ત્વિ=પર્યાયો નથી, ૩પ્રાથમિraઉત્પાદ, સ્થિતિ અને ભંગ=વિનાશ, અર્થ વિયત્રવેavi એ દ્રવ્યનું લક્ષણ છે. II૧/૧૨
‘ઇંદિ' ઉપપ્રદર્શન માટે વપરાયેલ છે. ગાથાર્થ :
પર્યાયથી રહિત દ્રવ્ય અને દ્રવ્યથી રહિત પર્યાયો નથી ઉત્પાદ, સ્થિતિ અને ભંગ વિનાશ એ દ્રવ્યનું લક્ષણ છે. I૧/૧૨ ટીકા -
द्रव्यं पर्यायवियुक्तं नास्ति, मृत्पिण्डस्थासकोशकुशूलाद्यनुगतमृत्सामान्यप्रतीतेः द्रव्यविरहिताश्च
Jain Educationa International
For Personal and Private Use Only
www.jainelibrary.org
