Page Text
________________
૧૮
સમ્મતિતર્ક પ્રકરણ ભાગ-૧ | પ્રથમ કાંડ | ગાથા-૪ स्वावभासिनि ज्ञाने स्वरूपं संनिवेशयतीति स्वभावहेतुः घटादिनिरपेक्षत्वं च पटादेः घटाद्यभावेपि भावात् अवभासनाच्च सिद्धम् । __ यद्वा प्रतिशब्दो वीप्सायाम् रूपशब्दश्च वस्तुन्यत्र प्रवर्त्तते, तेनायमर्थः - रूपं रूपं प्रति वस्तु वस्तु प्रति यो वचनार्थनिश्चयः तस्य प्रकृति(ः) स्वभावः स व्यवहार इति । तथाहि -प्रतिरूपमेव वचनार्थनिश्चयो व्यवहारहेतुः न पुनरस्तित्वमात्रनिश्चयः । यतः ‘अस्ति' इत्युक्तेऽपि श्रोता शंकामुपगच्छन् ન, અતઃ “મિતિ' રૂાશયા દ્રવ્ય' રૂત્યુચ્યતે, તપિ ‘વિ–પૃથિવી, સાપ - वृक्षः, सोपि कः चूतः, तत्राप्यर्थित्वे यावत् पुष्पितः-फलितः इत्यादि तावनिश्चिनोति यावद् व्यवहारसिद्धिरिति व्यवहारो हि नानारूपतया सत्तां व्यवस्थापयति, तथैव संव्यवहारसंभवात् अतो व्यवहरतीति व्यवहार इत्यन्वर्थसंज्ञां बिभ्रत् अशुद्धा द्रव्यास्तिकप्रकृतिर्भवति ।।१/४।। ટીકાર્ય :
વયવીર્થસ્તુ ...... પ્રકૃતિર્મવતિ | વળી અવયવાર્થ – વ્યાવણિત સ્વરૂપવાળા દ્રવ્યાસ્તિકનયની= પૂર્વગાથાની ટીકામાં વર્ણન કરાયેલા દ્રવ્યાસ્તિકાયની, પ્રકૃતિ-સ્વભાવ, શુદ્ધ અસંકીર્ણ=વિશેષને અસંસ્પર્શવાળી સંગ્રહની અર્થાત્ અભેદગ્રાહીનયતી, પ્રરૂપણા-આના દ્વારા પ્રરૂપણા કરાય છે એથી કરીને પ્રરૂપણા ઉપવર્ણનાપદસંહતિ, તેનો વિષય છે-સંગ્રહનયની પ્રરૂપણાનો અભિધેય છે.
ગાથાના પૂર્વાર્ધનો અર્થ કર્યા પછી ગાથાના ઉત્તરાર્ધનો અર્થ બતાવે છે. તે આ પ્રમાણે
અશુદ્ધ એવા તેને જકદ્રવ્યાસ્તિકાયની પ્રકૃતિ શુદ્ધસંગ્રહાયની પ્રરૂપણાનો વિષય છે એમ ગાથાના પૂર્વાર્ધમાં કહ્યું તે દ્રવ્યાસ્તિકાયની અશુદ્ધ પ્રકૃતિને જ, ગાથાના ‘પડવં પુન' ઈત્યાદિ પચ્ચાઈથી આચાર્ય બતાવે છે – પ્રતિરૂપ=પ્રતિબિંબ–પ્રતિનિધિ.
પ્રતિબિંબ શબ્દથી શું પ્રાપ્ત થાય છે ? તે સ્પષ્ટ કરે છે – વિશેષરૂપ ઘટાદિ દ્રવ્યથી સંકીર્ણસત્તા એ પ્રતિરૂપનો અર્થ છે. ગાથામાં પણ શબ્દ પ્રકૃતિનું સ્મરણ કરાવે છે. તેથી આ અર્થ થાય પુનઃ શબ્દથી સંગ્રહાયની પ્રકૃતિનું સ્મરણ થયું અને તેમાં પ્રતિબિંબરૂપે રહેલ ઘટાદિ વિશેષ તેનાથી સંકીર્ણ એવી સત્તા એ અર્થ થાય. અર્થાત્ વિશેષથી ધટાદિ દ્રવ્યરૂપ વિશેષથી, સંકીર્ણ સતારૂપ પ્રકૃતિ=સ્વભાવ, એ અર્થ થાય. ત્યારપછી એ વચનાર્થનિશ્ચય તેનો વ્યવહાર છે એમ આગળમાં અવય છે. વચનાર્થનિશ્ચયનો અર્થ સ્પષ્ટ કરે છે –
હેય, ઉપાદેય અને ઉપેક્ષણીય વસ્તુના વિષયવાળો નિવૃત્તિ પ્રવૃત્તિ અને ઉપેક્ષારૂપ વ્યવહારના સંપાદન માટે જે કહેવાય એ વચન છે. તેનો ઘટ છે' એ પ્રકારના વચનનો, ‘ઘટ' એ પ્રમાણે વિભક્તરૂપપણાથી અને ‘અસ્તિ' એ પ્રકારના અવિભક્તરૂપપણાથી પ્રતીયમાન એવો વ્યવહાર
Jain Educationa International
For Personal and Private Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 005359 |
| Book Title | Sammati Tark Prakaran Part 01 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Pravinchandra K Mota |
| Publisher | Gitarth Ganga |
| Publication Year | 2012 |
| Total Pages | 234 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 11 Mb |