Page Text
________________
१०३
સમ્મતિતર્ક પ્રકરણ ભાગ-૧ | પ્રથમ કાંડ | ગાથા-૨૭ क्षीरादिषु दध्यादि यो यत्र अर्थः, ते मण्यादय आवल्यादि कार्यम् क्षीरं वा दध्यादिकम् तत्र, तत्सद्भावात्, तस्य तत्परिणामरूपत्वात् । ‘समूहसिद्धः' परिणामकृतो वा' इति द्वयोरुपादानं लौकिक-व्यवहारापेक्षया, परमार्थतस्तु परमाणुसमूहपरिणामात्मकत्वात् सर्व एव समूहकृतः परिणामकृतो वेति न भेदः, अयं चाभ्युपगमो मिथ्या । तथाहि-यद्येकान्तेन कारणे कार्यमस्ति तदा कारणस्वरूपवत् कार्यस्वरूपानुत्पत्तिप्रसक्तिः । ... अनर्थान्तरभूतपरिणामवादोऽपि प्रतिक्षिप्त एव। ... मृत्पिण्डावस्थायां घटार्थक्रियागुणव्यपदेशाभावात् ‘असदुत्पद्यते कार्यम्' इत्ययमप्येकान्तो मिथ्यावाद एव, कार्योत्पत्तिकाले कारणस्याविचलितरूपस्य कार्यादव्यतिरिक्तस्य सत्त्वे पूर्वोक्तदोषप्रसङ्गात् । ... कारणाद् व्यतिरिक्तं तत्र असदेव कार्यमित्ययमपि पक्षो मिथ्यात्वमेव । ... ब्रह्माद्वैतवादस्यापि प्रागेव प्रतिषेधः कृत इति तदेव वा इति अयमपि पक्षो मिथ्यात्वम् । ततः कारणे परिणामिनि वा कार्यम् परिणामो वा सदेव, तावेव तावसदेव वा तत् तत्रेति न कारणमेव कार्यम् परिणामी वा परिणामः, न कार्यम् नापि कारणम् अपि तु द्रव्यमानं तत्त्वमिति तदेव वेति नियमेन एकान्ताभ्युपगमे सर्व एवैते मिथ्यावादा उक्तन्यायेन नियमेन मिथ्यात्वम् इत्यभिधानात् कथञ्चिदभ्युपगमे सम्यग्वादा एवैते इत्युक्तं भवति यत उत्पादव्ययध्रौव्यात्मकत्वे वस्तुनः स्थिते, तद् वस्तु तत्तदपेक्षया कार्यम् अकार्यं च, कारणम् अकारणं च, कारणे कार्यं सच्च असच्च, कारणं कार्यकाले विनाशवत् अविनाशवच्च तथैव प्रतीतेरन्यथा चाप्रतीतेः ।१।।२७।।
टीमार्थ:
इतरथा ..... चाप्रतीतेः ।। तस्था=6sd प्रारथी सन्यथा [[था-२म धुं विश्वास पाटे દષ્ટાંત ઉપવીત છે તેનાથી અન્યથા જો દાંતને સ્વીકારવામાં આવે તો, રત્નાદિના સમૂહમાં સિદ્ધ=નિપાત્રમણિ આદિનું આવલિ આદિરૂપ જે અર્થ અથવા ક્ષીરાદિમાં પરિણામકૃત દધ્યાદિરૂપ જે અર્થ, જ્યાં છે તે મણિ આદિ આવલિ આદિ કાર્ય ત્યાં છે=માળા થવા પહેલાં મણિ આદિમાં છે. અથવા ક્ષીર દધિ આદિ ત્યાં છે=દહીં થવા પૂર્વે દૂધમાં છે, (તેમ માનવું પડે); કેમ કે તેનો સદ્ભાવ છેસત્કાર્યવાદના મતે માળા થવા પૂર્વે મણિ આદિમાં માળાનો સભાવ છે, (અથવા) તેનું દહીં આદિતું, તત્પરિણામરૂપપણું છે=સત્કાર્યવાદના મતે દહીં થવા પૂર્વે દહીંરૂપ કાર્યનું દૂધના પરિણામરૂપપણું છે.
અહીં સમૂહસિદ્ધ અને પરિણામકૃત બે દૃષ્ટાંત કેમ લીધા ? તે સ્પષ્ટ કરવા અર્થે કહે છે –
સમૂહસિદ્ધ અને પરિણામકૃત બે અર્થ લૌકિકવ્યવહારની અપેક્ષાએ છે અર્થાત્ લૌકિક વ્યવહારમાં માળા રત્નોના સમૂહરૂપ છે અને દહીં આદિ દૂધના પરિણામરૂપ છે તે અપેક્ષાએ બેનું ગ્રહણ છે. પરમાર્થથી તો પરમાણુના સમૂહનું પરિણામાત્મકપણું હોવાથી સર્વ જ સમૂહકૃત કે પરિણામકૃત છે એથી કોઈ ભેદ નથી અર્થાત્ સમૂહકૃત કે પરિણામકૃત એ પ્રકારનો કોઈ ભેદ નથી.
Jain Educationa International
For Personal and Private Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 005359 |
| Book Title | Sammati Tark Prakaran Part 01 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Pravinchandra K Mota |
| Publisher | Gitarth Ganga |
| Publication Year | 2012 |
| Total Pages | 234 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 11 Mb |