Page Text
________________
છીએ અને તે શબ્દ દ્વારા. વિચાર તો કરી જુઓ; શબ્દ વિના તમે કોઈ વિચાર કરી શકો છો ખરા? શબ્દ વિના મન આકાર ધારણ કરી શકતું નથી. શબ્દને સહારે મન ચાલે છે. બીજી રીતે કહીએ તો શબ્દ ઉપર સ્વાર થઈને જ મન પોતાની યાત્રા કરે છે. વાણીમાં જે વાત ઊતરે છે તેનો ઉદ્દભવ મનમાં થાય છે. પહેલાં મન થાય છે પછી વાણીમાં તે ઊતરે. આમ, વાણી મનનું ઉત્તરવર્તી પગલું છે પણ શબ્દ વિના મન પણ થઈ શકતું નથી અને વાણી પણ આગળ વધી શક્તી નથી. આમ જોઈએ તો મન અને વાણીમાં અંતર શું છે ? મન એટલે અંતર્જલ્પ - જે આપણને જ સંભળાય. વાણી એટલે બહિર્શલ્પ જે બહાર સૌને સંભળાય. એકમાં શબ્દ અંદર રહે અને બીજામાં શબ્દ બહાર રહે.
શબ્દબ્રહ્મનો સાક્ષાત્કાર કરવા આપણી યાત્રા પાછે પગલે ચાલે છે. ધૂળમાંથી આપણે સૂક્ષ્મ તરફ જઈએ છીએ. વૈખરી સ્થળ છે. મધ્યમાં એનાથી સૂક્ષ્મ પણ સ્થૂળ તો ખરી. ત્યાં શબ્દનું રટણ કંઠમાં હોય. આગળની યાત્રામાં ધ્વનિ વળી સૂક્ષ્મ થાય, પ્રકંપનો સૂક્ષ્મ થાય એટલે શબ્દ બહારથી અંદર ઊતરી પડે અને અને તેનું અસ્તિત્વ મનોમય રહે. અહીં શબ્દની તાકાત ઘણી વધી જાય. વાણીને સહારે મન થોડાક ક્ષેત્રમાં જ પોતાના વિચારોનું પ્રક્ષેપણ કરી શકે છે. પણ શબ્દ અંદર ઊતરી પડતાં ધ્વનિ સૂક્ષ્મ બની જાય તેથી વિચારનું પ્રક્ષેપણ કરવાની મનની શક્તિ ઘણી વધી જાય. આગમોમાં આવે છે કે ઉચ્ચ કોટિના દેવો બોલતા નથી. મન સીધેસીધું પોતાના વિચારનું પ્રક્ષેપણ કરે અને તે તીર્થકરો ઝીલી લે અને તીર્થકરો જે ઉત્તર આપે તે પણ વાણીમાં નહિ. તેમનો ઉત્તર પણ મનથી જ અપાય અને દેવો તે પાછો ઝીલી લે અને તેમની શંકાનું સમાધાન થાય. આની પાછળ શબ્દની શક્તિનું, ધ્વનિનું, પ્રકંપનોનું વિજ્ઞાન રહેલું છે. ' શબ્દની યાત્રા હવે અંદરને માર્ગે આગળ વધે છે. ત્યાં શબ્દને , મનોમય ભૂમિકા છોડીને પ્રાણમય થવાનું છે. કેવળ પ્રાણમય. આ માટે સંપૂર્ણ મૌન જોઈએ. જ્યાં સુધી શબ્દ છે ત્યાં સુધી મન છે. શબ્દ છૂટી જાય ત્યાર પછી કેવળ પ્રકંપન રહે અને તે ઘણાં સૂક્ષ્મ હોય જે વાણીનો સંવર
Jain Educationa International
For Personal and Private Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 005328 |
| Book Title | Mahavirni Sadhnano Marm |
| Original Sutra Author | Chandrahas Trivedi |
| Author | |
| Publisher | Anekant Bharati Prakashan |
| Publication Year | 1994 |
| Total Pages | 198 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 9 MB |