Mahavirni Sadhnano Marm

SR No.: 005328
Original Sutra Author: Chandrahas Trivedi
Publisher: Anekant Bharati Prakashan
Publication Year: 1994
Total Pages: 198
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 9 MB

Page 50

રહે છે તેને સમેટી લઈને અંદર તરફ સુષુમ્હાને માર્ગે પ્રવાહિત કરવાથી મન શાંત થઈ જાય છે, પ્રાણ વધારે શક્તિશાળી બની જાય છે અને અસ્તિત્વને પ્રગટ થવા માટેનો માર્ગ સરળ થઈ જાય છે. પ્રાણની ધારાને શાંત કરતાં મન શાંત થઈ જાય છે. પણ અહીં એક પશ્ન સહજ ઉપસ્થિત થાય છે કે પ્રાણ તો જીવન છે. તેના ધબકારા સાથે જીવનની અનુભૂતિ થાય છે તો પછી સાધનામાં આ પ્રાણને શાંત કરવાની, શિથિલ કરવાની વાત કેવી રીતે સુસંગત છે ? આમ, દેખીતી રીતે વિરોધાભાસ લાગે છે પણ વાસ્તવમાં એ વિરોધ નથી. જેમ સંઘર્ષમાં ઊતરતાં પહેલાં કુસ્તીબાજ શરીરને વધારે પુષ્ટ કરે છે અને તેને આરામ આપે છે તેમ પ્રાણની આ ધારાને પુષ્ટ કરવા માટે તેને શિથિલ કરવી જરૂરી છે. પ્રાણની ધારા શિથિલ થાય પછી તેને અંદર તરફ વાળવાનું કાર્ય સરળ બને છે. વળી જે પ્રાણશક્તિ બહાર વહી જઈને વેડફાતી હતી તે હવે ભેગી થઈને વધુ બળવાન બને છે તેથી તે અસ્તિત્વ સુધી પહોંચવા વધારે સક્ષમ રહે છે. તેથી તો સામાન્ય વ્યવહારમાં સાધકની ગતિવિધિ ઊલટી લાગે છે. વ્યવહારમાં સક્રિયતાનું મૂલ્ય અંકાય છે. જ્યારે સાધક બહારથી નિષ્ક્રિય લાગે છે. વ્યવહારમાં વાણીનો વિલાસ વખણાય જ્યારે સાધક મૌનની પરિભાષા સ્વીકારે છે. બહારથી સાધક તદ્દન નિષ્ક્રિય લાગે છે પણ તેની પાછળનું એ રહસ્ય છે કે સાધક પ્રાણધારાને સમેટી લઈ અંદર તરફ વાળતો હોય – તેથી વાસ્તવમાં તે પ્રચંડ પુરુષાર્થ કરતો હોય છે. સાધક પ્રાણને સ્પંદનની અવસ્થામાંથી નિ:સ્પંદન તરફ લઈ જતો હોય છે જે ખરેખર તો પ્રાણની શક્તિને બળવત્તર કરવાની અદ્ભુત કલા છે.
પ્રાણને નિષ્યંદન કરવાથી મન શાંત થઈ જાય છે. શ્વાસ શાંત થઈ જાય છે. તો પ્રશ્ન એ રહે છે કે આ કાર્ય કેવી રીતે સિદ્ધ થઈ શકે? તે માટે યોગમાં વિવિધ માર્ગો દર્શાવવામાં આવ્યા છે. એ માટે પહેલો રસ્તો છે કપાલભાતિ પ્રાણાયામનો. આ પ્રાણાયામ સધાતાં પ્રાણની ધારા જે આમ-તેમ વહેતી હોય છે તે ભેગી થઈને સુષુમ્નાને માર્ગે એટલે પૃષ્ઠરજ્જુના પોલાણમાંથી ઉપરની તરફ મધ્યવર્તી થઈને વહેવા લાગે છે.
મહાવીરની સાધનાનો મર્મ
૩૪