Mahavirnu Aarogya Shastra

SR No.: 005323
Original Sutra Author: N/A
Author: Mahapragna Acharya
Publisher: Anekant Bharati Prakashan
Publication Year: 1998
Total Pages: 188
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 9 MB

Page 35

ભાવના અને સંવેગ
મનોવિજ્ઞાનમાં બે શબ્દો પ્રચલિત છે – ભાવના અને સંવેગ. ભાવના અને સંવેગ આ બંનેનું એટલું બધું સંશ્લેષણ છે કે તેમને વિભક્ત કરવાનું સરળ નથી. મૂળ છે ભાવ. ભાવ વ્યક્ત નથી થતો, ભીતરમાં જ રહે છે. જ્યારે ભાવ તીવ્ર બની જાય છે, ત્યારે સંવેગની સ્થિતિ બને છે. સંવેગ જ માનવીને સુખ અને દુઃખની સ્થિતિમાં લઈ જાય છે, ભાવ પાછળ રહી જાય છે.
મનોવિજ્ઞાનની ભાષામાં ભાવ સંતોષ અને અસંતોષ પેદા કરે છે. જ્યારે સંતોષ અને અસંતોષ ઉગ્ર બની જાય છે ત્યારે તે સંવેગ સમસ્યા પેદા કરે છે, પછી પાણીનો વેગ વધે છે, પૂર આવે છે.
જ્યારે ભાવ સંવેગ બને છે ત્યારે અનેક પ્રકારની સમસ્યાઓ પેદા કરે છે. મહાવીરની સિદ્ધાંતપ્રણાલીમાં બે શબ્દો મળે છે – રાગ અને દ્વેષ. બીજો શબ્દસમૂહ છે – કામ, ક્રોધ, માન, માયા, લોભ, ધૃણા અને વાસના. મૂળ છે રાગ અને દ્વેષ. રાગ અને દ્વેષનો પોતાનો આશય હોય છે. એક રાગાશય અને બીજા ક્રેષાશય. આ બંને આશય આપણા સૂક્ષ્મશરીરમાં બનેલા છે. જ્યારે જ્યારે દ્વેષાશયની ઉત્તેજના થાય છે ત્યારે ત્યારે ક્રોધ પ્રગટ થાય છે. ક્રોધ એક ભાવ પણ છે અને સંવેગ પણ છે. એ જ રીતે અહંકાર, કપટ, લોભ વગેરે સંવેગ પણ બની જાય છે.
ભાવ અને સંવેગને સર્વથા અલગ કરવાનું આવશ્યક નથી, પરંતુ જ્યારે બંનેના સ્વરૂપ વિષે વિચાર કરીએ ત્યારે કહી શકાય કે ભાવનું જગત અવ્યક્ત અને સૂક્ષ્મ છે. સંવેગનું જગત આપણી સમક્ષ આવે છે, પ્રગટ થાય છે. પ્રગટ ક્રોધ થાય છે, તેની પાછળ છુપાયેલો આશય ક્યારેય પ્રગટ થતો નથી. ક્રોધ નિરંતર નથી રહેતો, તે અવારનવાર વ્યક્ત થાય છે, પ્રગટ થાય છે. દ્વેષનો જે આશય છે તે ક્રોધને ઉત્પન્ન કરે છે અને તે આશય નિરંતર સૂતાં-જાગતાં ચોવીસે કલાક પ્રાણીની સાથે રહે છે. જ્યારે તે આશય ક્રોધ સ્વરૂપે પ્રગટ થાય છે ત્યારે સંવેગ બને છે. લોભનો મૂળ સ્રોત છે રાગ. લોભ | નિરંતર નથી રહેતો. માણસ જ્યારે જ્યારે વિચારે છે અને જ્યારે
જ્યારે માનસિક સ્તરે જાય છે ત્યારે ત્યારે લોભનો સંગ બને છે. તે
કરj: * An:
મહાવીરનું આedયશાસ્ત્ર મા