________________
લેશ્યાની અપેક્ષા કરીને માત્ર બીજી વાતો ઉપર ધ્યાન આપીએ છીએ ત્યારે લાભ તો થાય છે પરંતુ પૂરેપૂરો લાભ નથી થતો. પૂર્ણતા અને સમાનતા માટે વેશ્યાના આ ચારેય પક્ષ – વર્ણ, ગંધ, રસ અને સ્પર્શ વિશે વિચાર કરવો જોઈએ. આ ચારેય સિદ્ધાંતોના આધારે ચિકિત્સાની ચાર પદ્ધતિઓ વિકસિત કરી શકાય છે – રંગચિકિત્સા, ગંધચિકિત્સા, રસચિકિત્સા અને સ્પર્શચિકિત્સા. ગંધચિકિત્સા પદ્ધતિ પણ વિકસિત છે. આયુર્વેદના એક આચાર્યે ગ્રંથ લખ્યો – પુષ્પ આયુર્વેદ. કહેવાય છે કે તેમાં સોળ હજાર પુષ્પો દ્વારા ચિકિત્સા કરવાનું વિધાન છે. કોઈ દવાની જરૂર નથી, માત્ર ફૂલ સુંગાડી દો અને બીમારી સમાપ્ત થઈ જશે. સુગંધના આધારે તમામ પ્રકારની બીમારીઓનાં ચિકિત્સા-સૂત્રો શોધવામાં આવ્યાં. એ જ રીતે રસચિકિત્સા કરવામાં આવે છે. અમુક બીમારીમાં અમુક રસનું સેવન કરો તો બીમારી મટી જશે. સ્પર્શ ચિકિત્સાનો વિકાસ પણ પ્રાચીનકાળમાં હતો. જૈન પરિભાષામાં કહેવાય છે કે હાથ ફેરવતાં જ બીમારી દૂર થઈ ગઈ. ખબર જ ન પડી કે કશીક બીમારી હતી. તે સ્પર્શચિકિત્સાની પ્રક્રિયા છે.
રંગચિકિત્સા, ગંધચિકિત્સા, રસચિકિત્સા અને સ્પર્શચિકિત્સા આ ચારેય પ્રકારની ચિકિત્સા-વિધિઓ લેશ્યા સાથે જોડાયેલી છે. તેમનું સમ્યક્ અન્વેષણ અને પ્રયોગ કરવામાં આવે તો ચિકિત્સાશાસ્ત્ર જગતને સહજ સુલભ ચિકિત્સા પદ્ધતિનું અવદાન આપી શકે છે અને તે અવદાન આરોગ્ય માટે મહાન વરદાન બની શકે છે.
Jain Educationa International
For Personal and Private Use Only
www.jainelibrary.org
