________________
લે. ૩] અક્ષરમેળ અને માત્રામેળ છન્દ ૮૭ ( ક) કહે છે. એના ચોથા ચરણમાં આઠને બદલે નવ અક્ષર છે. આમ એ પ્રચલિત અનુષ્યમાં નથી. મને એમ લાગે છે કે અનટુમ્ બદનું સર્વમાન્ય અને સુનિર્ણત લક્ષણ ઉદ્ભવ્યું તે પહેલાંની આ ચૂલિકા હશે.
(૨) પચિદિય—- આ નવકારની જેમ ગદ્ય-પદ્યાત્મક નથી. એ તે સર્વશે પધાત્મક છે. એમાં બે પડ્યો છે. એ બંને આર્યા યાને ગાહા (ગાથા) બન્યાં છે. પ્રથમ પદ્ય આર્યાના એક ભેદરૂપ “ગીતિમાં છે. આર્યામાંનાં ચાર ચરણમાં અનુક્રમે ૧૨, ૧૮, ૧૨ અને ૧૫ માત્રા હોય છે તો ગીતિમાંનાં ચાર ચરણમાં અનુક્રમે ૧૨, ૧૮, ૧૨ અને ૧૮ માત્રા હોય છે. આર્યાનાં ચરણેમાંની માત્રાઓની સંખ્યા નક્કી કરાઇ તે પૂર્વે તે એ પૂર્વાર્ધ અને ઉત્તરાર્ધ પૂરતી જ નિયત કરાઈ હતી.
() લોગસ્સ કિંવા ચકવીસ–– આ સંપૂર્ણપણે પદ્યાત્મક છે. એમાં સાત પડ્યો છે. પ્રચલિત પાઠ પ્રમાણે પહેલું પદ્ય અનુટુંભમાં છે, જ્યારે બાકીનાં પડ્યો આર્યામાં છે. તેમાં બીજું પદ્ય હંસીમાં. ત્રીજા તેમ જ છઠ્ઠીના પૂર્વાર્થ લક્ષમીમાં અને ઉત્તરાર્ધ મહરામાં, શું પદ્ય માધવીમાં, પાંચમું પદ્ય જાહનવીમાં અને સાતમાં પૂર્વાર્ધ વિદ્યુતમાં અને ઉત્તરાર્ધ મનેહરામાં છે.
૧. આર્યાના નવ પ્રકાર છે એમ રા. બ કમળાશંકર પ્રાણશંકર ત્રિવેદીએ રચેલા અને ઈ. સ. ૧૮૧૯માં પ્રકાશિત “ગુજરાત ભાષાનું બહદવ્યાકરણ” (પૃ પ૦૨)માં ઉલ્લેખ છે. વિશેષમાં એમાં આર્યા, ગીતિ, ઉપગીતિ અને ઉદ્ગીતિને સામાન્ય કહી એ પ્રત્યેકનાં ચારે ચરની માત્રાઓની સંખ્યા દર્શાવાઈ છે. છન્દાનુશાસનમાં આર્યાના ૨૬ ભેદે, નાગપિંગલમાં ૨૬ અને પિંગલાચાર્યો ૮૭ ભેદ દર્શાવ્યા છે.
Jain Educationa International
For Personal and Private Use Only
www.jainelibrary.org
