________________
પદર્શન સુબાધિકા : ૬૫ તૃતીય ભંગ-ઘટ આદિ પ્રત્યેક વસ્તુમાં અસ્તિપણે પણ છે તેમ નાસ્તિપણું પણ છે. છતાંય તે અસ્તિ નાસ્તિપણું અવ્યવ. સ્થિત નથી. બંને અપેક્ષા વિશેષ છે. જે અપેક્ષાએ અસ્તિત્વ છે તે અપેક્ષાએ નાસ્તિત્વ નથી અને જે અપેક્ષાએ નાસ્તિત્વ છે તે અપેક્ષાએ અસ્તિત્વ નથી, અર્થાત્ આ અસ્તિ-નાસ્તિપણું નિરપેક્ષ નથી, સાપેક્ષ છે. આ આશય સ્પષ્ટ કરવા આ ભંગનું નિદર્શન કર્યું છે.
ચતુર્થ ભંગ–પ્રત્યેક પદાર્થમાં અનંતા ધર્મો અતિ સ્વરૂપે છે, તેમ અનંતા ધર્મો નાસ્તિ સ્વરૂપે છે. આ દરેક ધર્મો એક સાથે એક શબ્દથી કહી શકાતા નથી, તેથી બધા ધર્મોની એક સાથે વિવક્ષા કરવી હોય તે તે અવક્તવ્ય ન કહી શકાય તેવા બની જાય છે. તેથી આ ભાંગામાં અવક્તવ્ય શબ્દનો પ્રયોગ કર્યો. છતાં આ અવ્યક્ત પણું પણ આપેક્ષિક છે. કેમકે આ હકીક્તા ઉપરોક્ત અપેક્ષાએ છે, અન્ય અપેક્ષાએ આનાથી ભિન્ન સ્વરૂપ પણ ઘટી જ શકે છે. આ આશયથી “ચાત અવગત” ભંગ રાખેલ છે.
પંચમભંગ–જ્યારે પદાર્થના અમુક અંશની “ગતિ” સ્વરૂપે વિવક્ષા કરી શેષ અંશના અસ્તિ-નાસ્તિપણને અવક્તવ્ય ગણવામાં આવે ત્યારે અપેક્ષાવિશેષે આ ભંગ બને છે.
ષષ્ઠભંગ–જયારે વસ્તુના અમુક અંશની પર સ્વરૂપે નાસ્તિ. પણાની વિવક્ષા કરી શેષ અંશના અવક્તવ્ય સ્વરૂપને મુખ્યતયા વિચારણા કરાય ત્યારે અપેક્ષા વિશેષે આ ભંગ બને છે.
Jain Educationa International
For Personal and Private Use Only
www.jainelibrary.org
