________________
૬૪ : ષડૂદન સુમેાધિકા
એક જ કાળે એકમેકથી વિરુદ્ધ જતાં નિયા સાચા હોય છે, હાઈ શકે છે, પરંતુ અમુક મુખ્ય નિર્ણય સ્વીકારવાના છે એમ જણાવવું એ સ્યાદ્વાદનુ કાય છે.
સ્યાદ્વાદના પ્રયાગથી એવું સિદ્ધ થાય છે કે કાઇ પણ વિધેયાત્મક કે નિષેધાત્મક નિર્ણયે એકે વાર છેવટના ન હેાય, પર'તુ અમુક સીમામદ્ધ દૃષ્ટિએ જ સાચે હાય, કારણ કે તેને એક સાથે એક સબધ હાય અને અન્ય સાથે ભિન્ન સ ંબંધ હાય.
પ્રથમ ભગ—ઘટ આદિ પ્રત્યેક પદાર્થ પેાતાના દ્રવ્ય ક્ષેત્રકાળ અને ભાવની અપેક્ષાએ અસ્તિત્વ સ્વરૂપ છે. માટે ‘અસ્તિ’ શબ્દના પ્રયાગ કર્યાં. પરંતુ તે જ વખતે ઘટાદિથી ભિન્ન પટ આદિ પર પદાર્થોના દ્રવ્ય-ક્ષેત્ર-કાળ અને ભાવની અપેક્ષાએ નાસ્તિ સ્વરૂપે પણ છે. પણ તેના મુખ્ય સ્વરૂપે વિચાર નથી, છતાં તેના નિષેધ ન થઇ જાય તેથી ‘ત્ત્વજ્’ શબ્દથી તેને ગૌણુ સ્વરૂપે સ્વીકાર કર્યાં.
ન
દ્વિતીય ભંગ—ઘટ આદિ દરેક વસ્તુ પર દ્રવ્ય-ક્ષેત્ર-કાળ અને ભાવથી નાસ્તિ સ્વરૂપ છે. અહિં નિષેધાત્મક વિચાર મુખ્ય છે, તેથી 7fä' શબ્દના પ્રયાગ કર્યાં. પશુ સંદા નાસ્તિપણું નથી. અમુક અપેક્ષા( પર સ્વરૂપ)થી જ નાસ્તિપણુ છે. એ ભાવ દર્શાવવા ‘સ્થાત્ ' શબ્દના પ્રયોગ કર્યાં.
પદાર્થાંમાં જેમ સ્વદ્રવ્યાદિથી અસ્તિપણું છે, તેમ પર દ્રવ્યા દ્ધિથી નાસ્તિપણુ પણ છે જ. જો દરેક સ્વરૂપે અસ્તિપણું જ માનવામાં આવે તે દરેક પદાર્થ સામાન્ય-સરખા થઈ જાય તેથી કોઈ પણ પદાર્થીનું' સ્વરૂપ નિશ્ચિત થઈ શકે નહિ.
Jain Educationa International
For Personal and Private Use Only
www.jainelibrary.org
