________________
ષડ્રદર્શન સુબેધિકા : ૫૭ વિશ્વના વિરાટ સ્વરૂપને જાણવાનો પ્રકાર તે સ્યાદ્વાદ છે, કે જેમાં વિવક્ષિત ધમને જાણીને પણ અન્ય ધર્મોને નિષેધ કરવામાં આવતું નથી. તેને ગૌણ અથવા અવિવક્ષિત વરૂપે
સ્વીકારવામાં આવે છે, અને આ રીતે સંપૂર્ણ વસ્તુને મુખ્યગૌણ ભાવથી સ્પર્શવામાં આવે છે..
સ્યાદ્વાદને પર્યાયવાચક શબ્દ અનેકાંતવાદ છે. શ્રી હેમચંદ્ર સૂરીશ્વરજી મ. જણાવે છે કે દાતાત્તિ અને વાંરવાહા” એટલે યાદ્વાદ કે અનેકાંતવાદ સ્વરૂપથી એક જ છે, છતાં અપેક્ષા વિશેષે કયારેક તેમાં નજીવે ફેરફાર પણ જાણી શકાય છે.
મનુષ્યની દષ્ટિ જ્યારે અનેકાંત તને સ્પર્શ કરનારી બની જાય છે ત્યારે તેની સમજાવવાની શૈલી પણ અદ્વિતીય જ હોય છે. તે એમ વિચારે છે કે મારે તે શિલીથી વચન પ્રયોગ કરે જોઈએ કે જેનાથી વસ્તુતત્વનું યથાર્થ પ્રતિપાદન થાય.
આ શિલીના નિર્દોષ પ્રકારની આવશ્યકતાએ “સ્યાદ્વાદ”ને આવિષ્કાર કરેલ છે. “સ્યાદ્વાદ”માં “ચા” શબ્દ પ્રત્યેક વાક્ય સાપેક્ષ હોય છે, તેનું સૂચન કરે છે. “હ્યાદ્ અતિ” વાક્યમાં “અતિ પદ વસ્તુના અસ્તિત્વ ધર્મનું મુખ્ય રૂપથી પ્રતિપાદન કરે છે, તે “સ્થતિ” શબ્દ તેમાં રહેલ “નાસ્તિત્વ' આદિ શેષ અનંત ધર્મોન સદુભાવનું સૂચન કરે છે. અર્થાત્ વસ્તુ “ત્તિ માત્ર જ નથી, તેમાં ગૌણરૂપથી નાસ્તિત્વ” આદિ ધર્મો પણ વિદ્યમાન છે.
મનુષ્ય અહંકારી પ્રાણી છે. તેથી તેની દ્રષ્ટિમાં અહંકારનું
Jain Educationa International
For Personal and Private Use Only
www.jainelibrary.org
